Bu yazımızda sizlere yangının ne olduğundan, orman yangınlarından, nasıl ortaya çıktığından, yangın söndürme yöntemlerinden, alınabilecek önlemlerden ve yangın sırasında neler yapılması gerektiğinden bahsedeceğiz.
İyi okumalar.
YANGIN NEDİR, NASIL ORTAYA ÇIKAR?
Yangın, bir madde ile oksijenin birleşmesinden ibaret kimyevî bir olaydır. Hangi tipten olursa olsun bir yangının çıkabilmesi, ısı, oksijen(hava) ve yanıcı madde üçlüsünün mevcudiyeti ile bunların uygun bir terkipte bulunmasını şart kılar. Bu üçlüye yangın üçgeni de denir (Şekil:1). Şayet bu üçlüden herhangi birisi olmazsa veya gerekli muvazenede bulunmazsa yangın olamaz. Isı, oksijen ve yanıcı madde muvazenesindeki değişiklikler ise, yangının şiddetini tanzim eder ( Çanakçıoğlu, 1970: s.122 ).
YANGIN SÖNDÜRME YÖNTEMLERİ
Kontrol dışına çıkan yanmalar sonucu meydana gelen yangınların durdurulması işlemine söndürme denir. Söndürme işleminde; unsurlardan en az bir tanesi ortadan kaldırarak yanma sona erdirilir.
1)Soğutarak söndürme: (Isıyı azaltma veya ortadan kaldırma)
– Su ile soğutma
– Yanıcı maddeyi dağıtma
– Kuvvetli üfleme.
2)Havayı kesme: (Oksijeni yok etme veya oranını düşürme)
– Örtme
– Boğma
– Oksijeni azaltma.
3)Yanıcı maddeyi ortadan kaldırma:
– Yanıcı maddeyi ısıdan ayırmak
– Ara boşluğu meydana getirmek.
Bazı durumlarda yanmanın meydana geldiği yerde; katı maddelerin uzaklaştırılması,sıvı ve gaz akışının kesilmesi yangının duraklamasını sağlar. Özellikle gaz yangınlarında diğer yanıcı maddelerin yangın merkezinden uzaklaştırılması ile yanma daha kısa zamanda sona erer.
A) SOĞUTMA PRENSİBİ
Yanma esnasında, yanan maddenin ısısı azaltılır ve yanma derecesinin altına düşürülürse yanma durur.
1) Su ile soğutma: Su yangının söndürülmesinde yanıcı maddeden ısı alarak yanma ısısını düşürme özelliğine sahiptir. Yanıcı madde ısısı düştüğünden yanma olayı da ortadan kalkar. Su yalnızca soğutma yoluyla değil aynı zamanda pülvarize (Atomize, yağmurlama) şeklinde kullanıldığı zaman oksijeni kesme özelliğine de haizdir. Su genellikle ahşap yangınlarında ( A sınıfı) kullanılır.
2) Yanıcı maddeyi dağıtma. Yanıcı maddenin dağıtılması bir an için daha geniş alanı hava ile (Oksijen) temasa geçmesini sağlayacağından yangının genişlemesine neden olacaktır. Ancak yanan maddenin dağıtılmasıyla yangından oluşan toplam ısı bölünecek, yanan cismin bir kütlesine düşen ısı azalacak ve yangın yavaş yavaş sönecektir. Bu tip söndürmelerde dağıtılan yanan maddelerin çevresinde başka bir yanıcı maddenin bulunmamasına dikkat edilmelidir.
3) Kuvvetle üfleme: Yanan madde üzerine kuvvetli olarak üflenen hava alevin sönmesine ve yanan maddenin ısısının belirli oranda azalmasına neden olacaktır. Bu tip söndürme ilkesiyle başlangıç yangınlarında başarı elde edilebilir.
B) HAVAYI KESME
Yanma olayının meydana gelebilmesi için gerekli üç şarttan biri olan oksijen yanma esnasında ortadan kaldırılır veya %14’ün altına düşürülürse yanma olayı ortadan kalkacaktır. Oksijeni azaltarak ortadan kaldırarak yangının söndürülmesi usulüne havayı kesme denilmektedir. Bu olayı genelde örtme, boğma, oksijeni azaltma şeklinde inceleyebiliriz.
1) Örtme: Yanan maddelerin üzerine havayı kesmek (Oksijeni ortadan kaldırmak) için örtülen veya yayılan maddelerle yapılan söndürme işlemine örtme denir. Kuru yanıcı madde (katı) yanıcı madde yangınlarında ve başlangıç halindeki yangınlarda örtü olarak halı, kilim, branda, battaniye ve kum gibi maddeler kullanılırlar. Akaryakıt yangınlarında örtü olarak köpük, klor, azot, karbonamonyak gibi maddeler kullanılır. Örtü olarak kullanılan malzemeler yanan cismin üzerinde bir tabaka teşkil ederek yangının hava ile temasını keser.
2) Boğma: Oluşan yangının oksijenle ilgisini önlemek veya yanma için gerekli oksijen oranını azaltmak amacıyla yapılan işlemdir. Bu tür söndürmeler özellikle kapalı yerlerdeki yangınlarda kullanılır. Boğma yöntemi, alevli B ve C sınıfı yangınların söndürülmesinde etkilidir.
3) Oksijeni azaltma: Yanma olayının olabilmesi için diğer şartlar yanında oksijenin ortamda %14 nispetinde bulunması gerekmektedir. Hava karışımında %21 oranında oksijen bulunduğundan normal koşullarda her yerde yanma olayı meydana gelebilmektedir. Şayet oksijeni ortamda %14 ‘ün altına düşürürsek yanma olayı ortadan kalkacaktır. Oksijeni azaltıcı maddeler kimyevi tozlar karbondioksit gazı gibi maddelerdir. Bunlar hem örtme (oksijeni kesme) hem de oksijeni azaltma suretiyle yangınları söndürücü niteliktedirler.
C) YANICI MADDEYİ ORTADAN KALDIRMA
Yanma olayını meydana getiren üç şarttan yanıcı maddeyi ortadan kaldırmak suretiyle yanma olayının ortadan kaldırılması. Bu husus yanıcı maddeyi ortadan kaldırmak, yanıcı maddeyi ısıdan ayırmak, ara boşluğu meydana getirmek gibi yöntemlerle uygulanır.
1) Yanıcı maddeyi ortadan kaldırmak: Bu yöntemle yapılan söndürmelerde bizzat yanan maddelerin ortadan kaldırılması gerekmektedir. Bu yöntem genellikle gaz halindeki yanıcı maddeler yangınlarında etkendir. Örneğin yanan bir havagazı veya LPG gazının vanasının, kapatılarak yanma olayına son verilmesi gibi.
2) Yanıcı maddeyi ısıdan ayırmak: Katı yanıcı maddenin ana kütleden ayrılması suretiyle yapılan söndürmedir.
3) Ara boşluğu meydana getirmek: Bu yöntem yangının genişlemesini önleyerek zamana bağlı olarak söndürülmesini sağlar. Meydana gelmiş yangınların rüzgar etkisiyle civardaki yanıcı diğer maddeleri etkileyerek yanma olayının büyümesi söz konusu olduğu durumlarda yanan kısım ile yanabilecek kısım arasındaki yanıcı maddelerin ortadan kaldırılmasıyla meydana getirilen boşluklardır. Örneğin, orman yangınlarında yanan kısım ile yanmamış kısım arasındaki ağaçların kesilmesi ve otların temizlenmesi, büyük mahalle yangınlarında çevredeki binaların yıkılması gibi.
ORMAN YANGINLARI
Doğal ya da insani sebeplerden ortaya çıkan yangınların ormanları kısmen veya tamamen yakmasıdır. Yıldırım düşmesi, yanardağ patlaması ve yüksek sıcaklık gibi doğal sebeplerle çıkan yangınlar ve sigara, tarımsal ürünler nedenli çıkan insan kaynaklı orman yangınları vardır.
Ormandaki yanıcı maddelerin tutuşabilmesi için muayyen ISI derecelerine ihtiyaç vardır. Genel olarak, orman yanıcı maddeleri 260 – 400°C’da tutuşurlar. Diğer taraftan, orman yangınlarında ısı kaynağı veya tutıışturucu, esas itibariyle insan (sigara, kibrit, lokomotif, ocaklar, kasıt, v.s.) ve yıldırımdır ( Çanakçıoğlu, 1970: s.122 ).
Orman yangınları küreselleşen dünyada etkileri ve sonuçları itibarıyla bütün ülkeleri ilgilendiren doğal afetlerin başında gelmektedir. Yangınlar, dünya çapında her yıl milyonlarca hektar orman alanının yanmasına, önemli miktarda yangınla mücadele masrafına, reaksiyonel değer ve hatta can ve mal kayıplarına neden olabilen önemli bir tehdittir.
Artan nüfus ve aşırı tüketim doğal kaynakların özellikle ormanların hızla yok olmasına neden olmaktadır. Yangınlar sonucu olan bu kayıp; erozyon, kütle kaybı, su kaynaklarının bozulması, hava kirliliği, çölleşme, sel, heyelan ve çığ gibi felaketleri de beraberinde getirmektedir.
Ülkemiz ormanlarının büyük bir bölümü üzerinde bulunduğu coğrafya ve sahip olduğu iklim özellikleri sebebi ile yoğun bir yangın tehdidi altında bulunmakta ve her yıl çeşitli sayıda orman yangını sonucu önemli ölçüde orman varlığı zarar görmektedir. Kahramanmaraş’ tan başlayıp Akdeniz ve Ege’yi takiben İstanbul’a kadar uzanan 1700 kilometrelik sahil bandının 160 km derinlikteki bölümü orman yangınları bakımından çok büyük hassasiyet göstermektedir. Ülkemizdeki orman yangınlarının % 90’ı bu bölgede meydana gelmektedir.(Elmas ve Sönmez, 2008: s.99 ).
Orman yangınlarından dolayı meydana gelen zararı azaltmanın en etkili yolu, koruyucu önlemlerin yanı sıra yangını olabildiğince hızlı tespit ve ona müdahale etmektir. Bu nedenle, günümüzde orman yangınlarını tahmin ve tespit etmek amacıyla çeşitli çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmada da ülkemizdeki mevcut orman varlığını korumak amacıyla, YSA temelli çok algılayıcılı veri birleştirmesi kullanılarak bir Orman Yangını Önleme ve Yönetim Sistemi (ORYÖS) tasarlanmıştır. Veri birleştirme tekniği, bir tek algılayıcı kullanılarak elde edilen sonuçlardan daha da geliştirilmiş hassasiyet elde etmek için çeşitli algılayıcılardan aldığı veriyi ve ortak olan veri tabanından aldığı ilgili bilgileri birleştirmektedir.
Çalışmanın amacı, ORYÖS’de veri birleştirme tekniğini kullanarak daha sağlıklı bir çıkarım elde etmek ve orman yangınları için daha güvenilir tahmin ve tespit yapmaktır Tasarlanan sistemin tahmin ve tespit olmak üzere iki boyutu vardır. Sistemin tahmin boyutunda hem orman yangını tehlike durumu derecelendirmesi yapılarak olası bir yangın, hem de meydana gelecek bir yangının yayılma hızı önceden tahmin edilmektedir. Tespit boyutunda ise kamera ve algılayıcı ağlarıyla gözlem altında tutulan ormanlık alanda henüz başlamış bir yangın hızlı bir şekilde tespit edilmektedir ( Elmas ve Sönmez, 2008: s.99-100 ).
İNSAN KAYNAKLI YANGIN SEBEPLERİ
Ülkemizde büyük zararlara neden olan orman yangınlarının hemen hemen tamamının sebebi insanlardır. Küçük ihmal ve dikkatsizlikler yangınların en büyük nedenini oluşturuyor. Orman yangınları nedenlerinin yüzde 76’sı piknik ateşi, sigara, orman içi veya kenarında bulunan çöplükler, çoban ve avcı ateşi, anız yakılması gibi ihmal ve dikkatsizliklerden kaynaklanıyor. Bu orana faili meçhul olanlar da dahil edildiğinde oran yüzde 90’a ulaşıyor. Yangınların yüzde 8’inin ise kasten orman yakma fiili sonucu ortaya çıktığı görülüyor.
Bir yangının meydana gelmesi için üç şartın bir araya gelmesi gerektiğini ve bunların da; yanıcı madde, tutuşma sıcaklığı ve oksijen olduğunu söyleyen Ataç; “Ormanlarda bol miktarda yanıcı madde ve oksijen her zaman var. Doğal koşullarda da yıldırımlar tutuşma sıcaklığına ulaşarak yangına neden olabiliyor. Ancak ülkemizde yıldırımlar genelde yağmurla beraber görüldüğünden çıkan yangınlar büyük yangınlara dönüşmüyor. Hatta bu tür yangınlar, örtü yangını şeklinde kalarak önemli bir tahribata yol açmıyor. Son beş yılın yangın istatistiklerine göre doğal yollarla çıkan orman yangınlarında, yanan toplam orman alanı 864 hektarken (yaklaşık bin 150 futbol sahası), yangın başına yanan orman alanı ortalama 0.5 hektar. Ancak insan kaynaklı çıkan yangınlara baktığımızda, yangın başına düşen orman alanı 3.7 hektar ve toplam yanan orman alanı ise 40 bin 480 hektardır (yaklaşık 54 bin futbol sahası) şeklinde konuştu.
İhmal ve dikkatsizlik nedeniyle çıkan orman yangınlarının sebepleri;
- Ormanda güvenlik tedbiri almadan ateş yakmak,
- Yakılan ateşi söndürmeden bırakmak. Özellikle mangal için yakılan ateşin söndürülmeden bırakılması,
- Sönmemiş sigara izmariti ve kibriti yere atmak,
- Orman içinde veya bitişiğindeki tarlalarda istenmeyen otları veya tarla anızını yakmak,
- Gece aydınlatma için ormanda ateşle dolaşmak,
- Cam ve cam kırıklarını ormanda bırakmak, güneş ışığının camdan yansıyarak otları yakması,
- Çocukların orman içinde ateşle oynamaları,
- Eğlence veya gösteri için ormanda ateşle bir şeyler yapılması, ateş yakılması,
- Tepelik yerlere selvi benzeri uzun ağaçlar dikilmesi, bunun sonucunda ağacın yıldırımı çekerek yanması, yangının sıçrayarak yayılması,
- Havaya atılan kurşunlu silahlardan meydana gelir.
Kasıtlı çıkarılan orman yangınlarının sebepleri;
- Orman içinde yapılan kanunsuz işleri gizlemek için çıkarılan yangınlar,
- Yabani hayvanları uzaklaştırmak,
- Gelir elde etmek,
- Tarla büyütmek veya tarla alanı açmak için ormanı yakmak veya ormanı bu sebeple yakınca yangının kontrolden çıkması.
ALINACAK ÖNLEMLER
Kurum, kuruluş ve iş yerlerinde yangını önleyici tedbirler iki kısımda ele alınır;
Yapısal bakımdan yangından korunma:
- Yapılarda yanmaz veya yanması güç yapı malzemeleri kullanılmalıdır,
- Yangının yayılmasını önlemek amacıyla, yangın bölümleri oluşturulmalıdır,
- Dumanın yayılmasını önlemek için duvardan sızmaları önleyici tedbirler alınmalıdır,
- Yangının etkilerinden korunmuş kısa yangın çıkış yolları sağlanmalıdır,
- Ateşleyici ve yanıcı malzeme kaynakları birbirinden ayrı yerlerde depolanmalıdır,
- Her an çıkabilecek yangınlar için yangın söndürme cihazları çalışır durumda bulundurulmalıdır.
Organizasyon bakımından yangından korunma:
- Yangınlara karşı iyi bir bina yönetimi olmalıdır,
- Yangınlara karşı gerekli yasaklar konulmalıdır,
- Sabit elektrik tesisatı sık sık kontrolden geçirilmelidir,
- Sık sık yangın tatbikatları yapılmalıdır,
- Yangın çıkışları açık tutulmalı, acil ışıklandırma sistemleri kurulmalıdır,
- Gereksiz yangın yükü kaldırılmalıdır,
- Korunma sistemi ve tahliye planı kontrol edilmeli ve güncellenmelidir,
- Her türlü işyerinde yangın söndürme tüpü bulundurulmalı, düzenli bakımları yaptırılmalı ve nasıl kullanılacağı öğrenilmelidir.
Konutlarda yangını önleyici tedbirler
- Tavan arası ve bodrumlar temiz tutulmalıdır,
- Çocukların ateşle oynamasına izin verilmemelidir,
- Soba, kalorifer ve mutfak ocakları dikkatli kullanılmalıdır,
- Yanıcı maddeler konutun uygun yerinde saklanılmalıdır,
- Elektrik tesisatından çıkabilecek yangınlara karşı tesisatın düzenli bakımı yaptırılmalıdır,
- Sıvasız, çatlak, hatalı inşa edilmiş ve dolmuş bacalar kullanılmamalıdır,
- Konutlarda da yangın söndürme tüpü bulundurulmalı, düzenli bakımları yaptırılmalı ve nasıl kullanılacağı öğrenilmelidir,
- Konut Yangınlarında tahliye zamanı çok kısıtlıdır, bu nedenle konutlar için tahliye planı yapılmalıdır,
- Yangınlarda erken uyarı çok önemlidir, bu nedenle her konutta mümkünse bir kaç tane duman dedektörü bulundurulmalı, bunların düzenli olarak kontrolleri yapılmalıdır.
YANGIN ANINDA YAPILMASI GEREKENLER
- Telaşa kapılmadan çevrede yangın ihbar düğmesi varsa ona basılmalıdır,
- 110 nolu telefondan yangın itfaiyeye bildirilmelidir. Yangının adresi en kısa ve doğru şekilde mümkünse yangının cinsi ile birlikte (bina, benzin, ahşap, araç vb)bildirilmelidir,
- İtfaiye gelinceye kadar mümkünse yangını söndürmek için eldeki mevcut imkanlardan yararlanılmalıdır,
- Yangın kapalı alandaysa yayılmasını önlemek için kapı ve pencereler kapatılmalıdır,
- Bunlar yapılırken kendimiz ve başkaları tehlikeye atılmamalıdır,
- Eğer alevler çoğalmışsa ve binadan çıkış olanaksızsa, yatak altlarına dolaplara saklanılmamalı, pencereden dışarıdakilerle iletişim kurulmaya çalışılmalıdır,
- Dumandan boğulmamak için yardım gelene kadar eğilerek ve sürünerek hareket edilmeli, ağız ve burun ıslak bez ya da mendille kapatılarak nefes alınmalıdır,
- Duman ve yanık kokusu başka odadan geliyorsa kapılar açılmamalı, kapıya dokunulmamalıdır,
- Kıyafetiniz alev almışsa; koşmadan durup yere yatarak yuvarlanılmalıdır. Battaniye türü örtüler alınarak alevler boğulmaya çalışılmalıdır,
- Eğer vücudumuzda yanık varsa, hemen soğuk suya tutulmalıdır.