KITA SAHANLIĞI
- Coğrafi olarak kıta sahanlığı kavramı kıyı devletinin kara ülkesinin denizin altında süren doğal uzantısı olarak tanımlanmaktadır.
- Genel olarak kara ülkesi ile okyanus arasında yukarıdan aşağıya doğru jeolojik anlamda kıta sahanlığı, kıta yamacı veya kıta yüksekliği unsurları yer alır.
- Hukuki anlamda ise; kıyı devletinin kara sularının ötesinde fakat kıyıya bitişik su altı alanlarının deniz yatağı ve toprak altındaki cansız kaynakların araştırma ve işletme konusunda münhasır egemen haklara sahip olduğu bir deniz alanıdır.
- Diğer bir ifadeyle; coğrafi olarak deniz dibi, genellikle kıyıdan sora birden bire büyük derinliklere ulaşmaz.
- Kıyıdan itibaren muayyen bir derinliğe kadar yavaş yavaş derinleşir.
- Bu derinlikten sonra keskin bir yamaç şeklini alır.
- İşte kıyı ile yamacın başladığı kenar arasında ana karanın bir devamı kabul edilen su altı karakütlesine «kıta sahanlığı» denir.
KITA SAHANLIĞI KONUSUNDA GELİŞTİRİLEN TEORİLER
- 1-İşgal teorisi , 2-Aidiyet Teorisi 3-Ekonomik Amaç teorisi
- 1-İşgal teorisi: İlk gelenin hak sahibi olması temeline dayanır.
- 2. Aidiyet Teorisi: Kıyısal devletin yargı ve kontrol hakkını kullanması temeline dayanır.
- Teoriye göre kıyısal devletin sahanlık üzerinde “ipso facto”(doğal olarak) ve “ab initio”(en başından) hakları vardır.
- Bu karakteri ile kıta sahanlığı ne “res nullius”(kimseye ait olmayan) ne de “res communis”(herkese ait lan)’tir.
- 3. Ekonomik amaç teorisi: iki dayanağı vardır. Bunlar “keşif, araştırma, bulma” ve “işletme” ekonomik amaç ve teknolojik gelişime paralel ilerlemektedir.
- Bu teori diğer iki teoriye göre daha mantıklıdır. Çünkü aidiyet teorisinde sınır yoktur.
- Ekonomik amaç teorisinde ise deniz altı kaynaklarının araştırılıp bulunması ve işletilmesi teknolojik gelişme ve kapasite ile sınırlıdır.
- Zayıf yanı sadece teknolojisi gelişmemiş devletler aleyhine durum yaratmasıdır.1958 CENEVRE KITA SAHANLIĞI SÖZLEŞMESİ’NDE KITA SAHANLIĞI TANIMI
- Kıta sahanlığı terimi; Kıyıya bitişik, fakat karasuları bölgesi dışındaki, 200 m. derinliğe kadar veya bu sınırın ötesinde bulunup da üzerindeki su derinliğinin oradaki doğal kaynakların işletilmesine olanak verdiği noktaya kadar uzanan, su altı alanlarının deniz yatağını ve toprak altını:
- Ayrıca; Adaların kıyılarına bitişik su altı alanlarının deniz yatağı ve toprak altını, ifade etmek üzere kullanılmıştır.”
- Bu sözleşmede göze çarpan iki kriter:
- – 200 m. Derinlik kriteri
- – Doğal kaynakların işletilmesi imkanının bulunduğu derinlik kriteri.1982 BMDHS’İNDE KITA SAHANLIĞI TANIMI
- “Kıta sahanlığı, kıta uzantısının en dış sınırına kadar kara ülkesinin doğal uzantısı boyunca karasularının ötesine uzanan su altı alanlarının deniz yatağı ve toprak altını kapsamına alır.” şeklinde tanımlamaktadır.
Bu tanım hukuki açıdan üç temelden oluşmaktadır:
- 1) Sahanlık 12 deniz mili olarak belirlenen kara sularının dış sınırından itibaren başlamaktadır.
- 2) Sahanlık kara parçasının doğal uzantısı boyunca, kıta kenarının dış sınırına kadar uzanmakta veya,
- 3) Eğer kıta kenarının dış sınırı 200 deniz mili uzaklığa uzanmıyorsa, kara suları esas hattından itibaren
belirtilen uzaklığa kadar uzanacaktır.