Alesta - Elif Bin Kıyı ve Deniz Koruma Alanları farklı amaçlarla tesis edilebilir, farklı tipte, farklı büyüklükte olabilir ve farklı şekillerde yönetilebilir. Bir Deniz ve Kıyı Koruma Alanı, belli bir deniz alanının belirgin bir insan etkisinden korunması, doğal, tarihi ve kültürel özelliklerinin muhafaza edilmesidir. Bu koruma yasalar ve genellikle de yerel halkın, çıkar gruplarının destek ve katılımıyla sağlanır. Deniz ve Kıyı Koruma Alanları, Türkiye’nin denizel alanlarındaki biyolojik çeşitliliğine yönelik bu tehditleri ortadan kaldırmada önemli bir potansiyel role sahiptir.
Türkiye’deki yaklaşık 346.138 hektarlık denizel alan, 31 Deniz, Kıyı Alan ve Türkiye kara sularının yaklaşık %4’ü yasal olarak koruma altındadır. Türkiye’nin sahip olduğu yaklaşık 8.500 km’lik kıyı şeridinde yaklaşık 3.000 bitki ve hayvan türü yaşamaktadır ve en temel tehditler şu şekilde sıralanabilir:
- Türkiye’nin denizel biyolojik çeşitliliği ciddi şekilde insan baskısı altında bulunması,
- Denizel yaşam alanlarının ve ekosistemlerinin tahribatı ve,
- Denizel kaynakların aşırı kullanımı ve kıyı alanlarının dönüştürülmesi.
Türkiye’nin Kıyı ve Deniz Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi kapsamında Türkiye’nin altı bölgesinde bu konu hakkında gerçekleşen projeler mevcuttur. Proje, Türkiye’nin Ulusal Deniz ve Kıyı Koruma Sistemin güçlendirilmesi ve etkin yönetiminin sağlanmasını amaçlamaktadır. Projelerin gerçekleştiği altı bölge şu şekildedir:
- Fethiye-Göcek ÖÇK Bölgesi
- Köyceğiz-Dalyan ÖÇK Bölgesi
- Datça-Bozburun ÖÇK Bölgesi
- Gökova ÖÇK Bölgesi
- Foça ÖÇK Bölgesi
- Ayvalık Adaları Tabiat Parkı
PROJE ORTAKLARI
Proje Yürütücüsü Kurum: T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü
Proje Uygulayıcı Ortağı Kurum: Küresel Çevre Fonu (GEF) adına Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Türkiye
Proje Ortağı Kurumlar: Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü
PROJENİN TÜRKİYE’YE KATKISI
- Türkiye’nin taraf olduğu Uluslararası Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi’nin korunan alanlar iş programının uygulanmasına katkıda bulunacak,
- Projenin sonunda, Türkiye’nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları sistemi yaklaşık olarak 100.000 hektar genişletilecek, yani başlangıca göre %44 artırılacak,
- Bu genişleme, yeni ÖÇK Bölgelerine ek olarak Balıkçılığa Kısıtlı Alanlar oluşturulması konusunda ilk önemli örneği oluşturacak ve denizel biyolojik çeşitliliğin korunması için Türkiye’nin gelecekteki aynı amaçlı çalışmalarında önemli bir uygulama olacak,
- Mevcut Deniz ve Kıyı Koruma Alanlarının daha etkin yönetimi hususunda yerel teşkilatlarda kapasite artırımı sağlayacak,
- Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Ulusal Strateji ve Eylem Planı Önerisi hazırlanacak,
- Deniz ve Kıyı Koruma Alanlarının sürdürülebilir finansmanı için gerekli sistemler güçlendirilecektir. Bu, mevcut alanların yönetimini kolaylaştırırken aynı zamanda gelecekte deniz ve kıyı koruma alanlarının sayısı ve toplam alanlarının artırılması için sağlam bir zemin yaratacak,
- Kurumlar arası koordinasyon yapıları güçlendirilerek, önemli bir boşluk doldurulacak,
- Kurumlar ve diğer ilgi grupları, denizel biyolojik çeşitliliğe yönelik hem karasal hem de deniz kaynaklı tehditlere etkin müdahale edebilecek ve,
- Deniz ve Kıyı Koruma Alanları sisteminin sürdürülebilirliği sağlanacak, mevcut durumdaki değişimlerle beraber uzun vadede denizel biyolojik çeşitlilik üzerindeki olumlu etkiler projenin tamamlanmasından sonra da devam edecektir.
KÖYCEĞİZ – DALYAN ÖÇK BÖLGESİ
Bölge, Muğla ili, Köyceğiz ilçesi ve buna bağlı 4 belde 13 köyden oluşmaktadır. 461,46 km²’lik alana sahiptir. Köyceğiz, Muğla iline 75 km uzaklıkta bir ilçedir. Köyceğiz Gölü ile deniz arasındaki kesim ise 4 adet küçük göl ve sayısız kanallar ile kaplanmıştır. Sahil şeridi yaklaşık 4,5 km uzunluğunda bir kıyı okundan oluşmaktadır. Akdeniz’deki deniz kaplumbağalarının (Caretta Caretta) en önemli üreme alanlarından biridir.
İztuzu kumsalını üreme alanı olarak kullanan Caretta Caretta’lar da nesli yok olma tehlikesi altında olduğundan koruma altına alınmışlardır. Göl çevresi, kanallar ve ormanlar çeşitli hayvanların üreme ve barınma yeri olarak zengin bir potansiyele sahiptir. Sakarmeke, leylek, İzmir yalıçapkını, kırlangıç, saz bülbülü, gülen sumru, yılan kartalı, arı kuşu, martı, çeltikçi, küçük beyaz balıkçıl ve diğer çok çeşitli kuş türü bölgeyi kışlama ve kuluçka alanı olarak kullanmaktadır.
Köyceğiz gölü ve dalyan boğazının doğal niteliklerinin korunmasını esas alan ve genel ilkelere paralel bir planlama yaklaşımı izlenmiştir. Tümüyle hassas olan Dalyan ve Köyceğiz gerek doğal gerek tarihi gerekse ekolojik anlamda çok değerlidir. Aynı zamanda özellikle Dalyan turizm yatırımlarının yoğunlaştığı bir yerleşmedir. Köyceğiz Gölü, akarsular, Dalyan Kanalı, Dalyan ağzı ve deniz özellikle kirlenmeye açık olup, korunması gereken alanlardır.
FOÇA ÖÇK BÖLGESİ
Bölge, İzmir ili, Foça ilçesinden oluşmaktadır. Foça, Ege Bölgesi’nde İzmir iline bağlı 28 ilçe merkezinden biridir. 227 km²’lik bir alana sahiptir.
Bölgenin taşıdığı önemin büyük bölümü binlerce yıldır burada yaşayan ve hatta ilçeye adını veren foklardan kaynaklanmaktadır. Monachus Monachus (Akdeniz foku) bugün dünya üzerinde yaklaşık 400 adet kalmış olup nesli tehlike altında olan türler arasına girmektedir. Türkiye kıyılarındaki sayısının ise 100’den az olduğu tahmin edilmektedir. Orak Adasının batı kıyısını oluşturan Siren Kayalıkları fokların üreme ve yavrulama amacıyla kullandıkları mağaralar açısından hayati öneme sahiptir. Bölgedeki kıyılar zengin balık stokları ve deniz sığlıkları yönleriyle de foklar için en uygun habitatlardan birisi olarak bilinmektedir. Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi 1991 yılında Çevre Bakanlığının koordinatörlüğünde Türkiye Ulusal Fok Komitesi tarafından Akdeniz foklarının korunması için pilot proje bölgesi olarak seçilmiştir.
Foça İlçesi 1. derece deprem kuşağında yer almaktadır. İlçe volkanik bir yapıdan oluşan engebeli bir araziye sahipse de Gediz Nehri’nin oluşturduğu alüvyon arazi deltadan dolayı geniş bir ovaya sahiptir. Topografik açıdan, denize açılan bir çanak şeklinde yer alan Foça’da yerleşim, topografyanın en az eğimli olduğu alanda yer alır. Eğimin yoğunlaştığı bölgede sit alanları ile askeri alanların bulunması, yerleşimin kentsel silueti etkileyecek biçimde yükselmesini bir ölçüde engelleyebilmiştir. Kentin doğusunda yer alan alanların bir bölümü zeytinliklerden oluşmaktadır ve bu alanların büyük bir kısmı da I. ve II. Derece doğal sit alanı olarak belirlenmiş alanlardır.
FETHİYE – GÖCEK ÖÇK BÖLGESİ
Muğla ili, Fethiye ilçesi ve buna bağlı 6 belde 6 köyden oluşmaktadır. 816,02 km²’lik alana sahiptir. 5 türle temsil edilen deniz kaplumbağalarından 3 tür (Caretta Caretta, Chelonia Mydas, Dermochelys Coriacea) ülkemiz sularında tespit edilmiştir. Bern Sözleşmesi ve CITES ile koruma altına alınan Caretta Caretta, ve Chelonia Mydas türlerinin üreme alanlarından bir tanesi de Fethiye kumsalıdır. 1988 yılındaki Barcelona Sözleşmesi gereğince “Özel Çevre Koruma Bölgesi” ilan edilen bölge aynı zamanda Arkeolojik Sit alanıdır.
DATÇA – BOZBURUN ÖÇK BÖLGESİ
Muğla ili, Datça ve Marmaris ilçeleri ve bunlara bağlı 2 belde 17 köyden oluşmaktadır. 1.441,39 km²’lik alana sahiptir. Alanda mevcut doğal değerlerin yanı sıra yüksek peyzaj değerine sahip olması, tarımın kısıtlı alanda yapılması nedeni ile nispeten doğaya uyumlu bir konumda bulunması bölgenin arkeolojik ve kültürel değerlerin yüksek olması bölgenin önemini artırmaktadır.
GÖKOVA ÖÇK BÖLGESİ
Bölge, Muğla ili, Ula ve Marmaris ilçeleri ve bunlara bağlı 2 belde ve 5 köyden oluşmaktadır. 576,9 km²’lik alana sahiptir. Gökova Özel Çevre Koruma Bölgesi zengin flora ve faunası ile ekolojik yönden öneme sahip bir bölgedir.
AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI
Ayvalık Adaları, Pleistosen’deki tektonik hareketler sonucu çöken Ege çanağındaki tepelerin su üzerinde kalmasıyla oluşmuş jeomorfolojik birimlerdir. Adaların dağılışında eski dağların uzantısı büyük rol oynamıştır. Bu oluşum biçimi denizaltı topografyasında yansımış ve denizaltında ender doğal peyzaj güzelliklerini belirlemiştir. Saha rekreasyonel potansiyele sahiptir. Bu potansiyelin değerlendirilmesi ve kullanımının kontrol altına alınarak koruma-kullanma dengesinin amacıyla sahanın 17 bin 950 hektarlık bölümü 1995 yılında Tabiat Parkı olarak ayrılmıştır.
Tür İzleme Projeleri
Ulusal Mevzuat ve taraf olunan uluslararası sözleşmelerin eylem planları çerçevesinde, nesli tehdit ve tehlike altında olan türlere yönelik popülasyon izleme ve koruma faaliyetleri ile; türlerin korunmasına yönelik sorunlarının aşılmasını ve ayrıca yerel halk, ziyaretçi ve turizm yatırımcılarının, eğitim ve bilinçlendirme yolu ile koruma faaliyetlerine iştirakini sağlamayı amaçlamaktadır. Bu proje kapsamındaki bazı koruma altındaki türler:
Kızılırmak Deltası, Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Projesi:
13 Nisan 2016’ da geçici listeye alınan Kızılırmak Deltası Sulak Alan ve Kuş Cenneti olarak tanımlı Doğal Sit Alanının koruma ve kullanma dengelerinin bir plan çerçevesinde belirlenmesi, ekolojik denge, biyolojik çeşitliliğinin korunması ile sürdürülebilir yönetiminin sağlanması için; başta biyolojik çeşitliliğin ve otlatma baskısının tespiti amacıyla “Kızılırmak Deltası, Biyolojik Çeşitlilik Araştırma” projesi başlatılmıştır.
KAYNAKÇA
T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı “Doğal Sit Alanları Projeleri”
T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı “Tür İzleme Projeleri”
T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı “Türkiye’nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi”
MELİS YILDIZ
MERSİN ÜNİVERSİTESİ
DENİZCİLİK İŞLETMELERİ YÖNETİMİ
2019-2024
