Genisapaz - Lütfullah Han Uçar Ülkemizi kruvaziyer turizmi açısından değerlendirirsek, şu başlıklar altında toplamamız gerekir:
1.Ülkemiz insanlarının kruvaziyer gemilerini turistik gezi amaçlı kullanması açısından
2.Ülkemizin sahip olduğu kruvaziyer gemilerle dünya kruvaziyer turizmi pastasından pay alması açısından
3.Ülkemizin kruvaziyer gemilerin uğrak limanı olarak bu pastadan pay alması açısından
Görünen odur ki ilk iki seçenekte–özellikle de ikincisinde-durum son kruvaziyer gemilerimizden M/V Akdeniz’in emekli olmasından; genç kruvaziyer gemimiz M/V Karadeniz’in ise özelleştirme adı ile Türk bayrağından çıkmasından sonra elimizde kruvaziyer tipi gemi bulunmamaktadır.
Kruvaziyer turizmini; “Üç yanı denizlerle çevrili ülkemizin kruvaziyer gemilerin uğrak limanı olarak bu pastadan pay alması açısından” incelersek; Akdeniz çanağında ören yerlerine yakın Antalya, Kuşadası, İstanbul gibi limanları ve denizlerinin temizliği ile ülkemizin önemli bir potansiyeli bulunmaktadır. Türkiye dünya kruvaziyer turizminden uğrak liman statüsünden 0,05’lik bir pay almaktadır. Türkiye’deki pazarın büyüklüğü ise 2015 yılında 50 Milyon dolar olmuştur.
Değişik kültürleri göz önüne seren, tarih ve manzara dolu, deniz ve güneşin kucaklaştığı Akdeniz, her gün değişik yerler gezme olanağı sağladığı için kruvaziyer tur operatörlerinin gözünde dünyanın en çekici yöresidir. Üstelik bu bölgedeki turizm merkezlerinin hava alanları ile donatılmış olmaları kruvaziyer turlar için ayrı bir üstünlük nedeni olmaktadır. Bu yüzden bir limandan başlayarak aynı limanda noktalanan kruvaziyer ring seferi, turist açısından, yaşadığı yerden, kruvaziyer gezisinin başlayacağı limana kadar olan hava yolu taşıması ile Akdeniz içi kruvaziyer seferini kapsamaktadır. Dünya kruvaziyer turizminin ağırlıklı müşterilerini teşkil eden ABD ve Avrupalı turistler için Akdeniz içi kruvaziyer sefer bir paket program şeklindedir.
Doğu Akdeniz odaklı kruvaziyer seferlerde Dalmaçya kıyıları, Yunan Adaları, Türkiye, Kıbrıs, Mısır ve İsrail’in turizm zenginlikleri, uğrak programları içinde turiste pazarlanmaktadır. Gezilerin bazılarında Karadeniz ve Kızıldeniz’in dinlenme merkezleri de programlara ilave edilmektedir. 2000 yılından sonra, İstanbul çıkışlı Akdeniz ve Karadeniz-Rusya kruvaziyer programlarının giderek daha çok rağbet gördüğü bilinmektedir. Doğu Akdeniz bölgesinde ise, Türkiye, Yunanistan, Mısır, Suriye, İsrail gibi ülkelerin hemen hepsi, tarihi-kültürel çekim unsurlarına sahiptir. Bu açıdan aynı ürün için rakip güzergahlar olarak görülebileceği gibi, çoğu kere yapıldığı üzere, tamamlayıcı arz unsurları olarak değerlendirilmektedir. Kültürel değerlerin, kruvaziyer ürün içinde ne denli bir çekim faktörü olduğu, Türkiye’de en çok geminin yanaştığı Kuşadası-İzmir limanlarının en çok kruvaziyer turist giren kapılar olması ile açıkça görülmektedir. Bu limanlardan giren kruvaziyer turistler, mutlaka Efes Meryem Ana’yı ziyaret etmekte, kalan sürede alış-veriş, eğlence, yeme-içme ve diğer aktivitelere zaman ayırmaktadır.
Türkiye, kuzeyde Karadeniz’den güneyde Akdeniz’e kadar 8333 km’lik güzel kıyıları, kıyı yapıları ve tarihi kültürel unsurlarla dokunmuş, bir medeniyetler açık hava müzesi niteliği ile, kruvaziyer turistik ürün arzı potansiyeli zengin bir güzergahdır. Bu ürün, pasif anlamda başka ülke işletmelerinin düzenledikleri geziler çerçevesinde de değerlendirilebilir ki, şu anda büyük bir ağırlıkla bu durum geçerlidir. Ancak, faal olarak, Türkiye, kruvaziyer turizm potansiyelini, kendi geliştireceği ürünler bağlamında da pazara sunulabilir. 2003 yılında liman tarifelerinde kılavuzluk ve römorkörcülük dahil olmak üzere yapılan %50’lik indirimden gros tonajlarının büyük olması açısından en çok kruvaziyer gemiler yararlanmıştır. Ayakbastı ücretlerinde de çeşitli kolaylıklar yapılmaktadır. Örneğin, İzmir’de Ticaret Odası gelen kruvaziyer turistinin ayakbastı ücretini karşılamaktadır.
Bütün bunlara rağmen; yine de kruvaziyer gemilerin ülkemizdeki liman ücretlerinin yüksekliğine sürekli dikkat çekilmektedir. Örneğin, İzmir Ticaret Odası; yaptığı bir araştırmada 105.000 GT Costa Fortuna kruvaziyer gemisinin İzmir Limanına girişinde ödeyeceği ayakbastı, aydınlatma, sağlık şamandıra, liman, çöp vergileri ile barınma ve kılavuzluk-römorkörcülük hizmet ücretleri toplamının 35.207 ABD doları tuttuğunu; bu miktarın Marsilya ve Singapur limanlarında 11.343 ABD doları olarak gerçekleştiğini hesaplamıştır. Kılavuzluk-römorkörcülük ücretleri 5868 ABD doları (%16) gibi düşük bir miktar tutmaktadır.
Akdeniz çanağının en önemli merkezlerinden biri olan Türkiye’deki mevcut limanlar, kruvaziyer gemilerine sadece yanaşma hizmeti verebilmekte ve onlara korunmuş su alanları sağlayamamaktadır. Ayrıca limanların, IMO tarafından bildirilen Uluslararası Gemi ve Liman Tesisleri Güvenlik Kodu (ISPS Code) standartlarına göre hızla iyileştirilmesi gerekmektedir. Tüm bunların yanında, limanlardaki bürokratik aksaklıklar da bir çözüme kavuşturulursa, Türkiye kaliteli ve yüksek gelirli kruvaziyer turistlerinden çok daha yüksek bir kazanç elde edebilecektir. Özellikle uluslararası ulaştırma ağının bir merkezi olan İstanbul gibi şehirlerde değişim limanları oluşturulur, kruvaziyer turistlerinin tur başlangıcı veya bitişlerinde şehirde konaklamaları sağlanırsa, söz konusu kazanç katlanabilir.
Türkiye’nin kruvaziyer sektöründeki hızla büyüyen bu pastadan daha fazla pay alabilmesi için, kaynak ve çabaları kruvaziyer yatırımları ve işletmeciliğinden ziyade liman yatırımları ve işletmeciliğine odaklandırması daha uygun olacaktır. Bir yandan kruvaziyer turizminin gemi yatırımları ve işletmeciliği kanadında rekabet koşulları bu derece sert iken, diğer yandan liman yatırımları ve işletmeciliği açısından Türkiye’nin değerlendirilebilir üstünlükleri bir o kadar fazladır. Limanlarının gerek kıyı boylarında gerekse arka bölgelerindeki mevcut doğal ve beşeri çekicilikleri ile Türkiye, Doğu Akdeniz rotalarında isleyen kruvaziyerlerin ürünlerine bir zenginlik katmaktadır. Ancak Türkiye’nin bu potansiyelinden yararlanabilmesi için limanların alt ve üst yapısını da iyileştirmesi şarttır.
Son yıllarda, Türkiye’de kruvaziyer turizminin yarattığı fırsat geç de olsa algılanmış ve limanların iyileştirilmesi adına bir dizi özelleştirme gerçekleşmiştir. Kamu yatırım payının en aza indirilerek, liman işletmeciliğine bir hareketlilik getirilmesi hedeflenmiş ve özel sektörün liman hizmetlerinin performansına, liman kolaylıkları operasyonlarına ve finansmanına doğrudan katılımı sağlanmıştır.
Bu amaçla şu uygulamalar başlatılmıştır:
• Kamu sektörünün payını ve bürokrasiyi azaltma
• Liman hizmetlerinin etkinliğini ve verimliliğini artırma
• Liman kolaylıkları ve kaynaklarının azami kapasite kullanımını
• Ulusal ve bölgesel rekabeti artırma
• Finansal bağımsızlık
• Limanları modern işletme teknikleri ve uygulamaları ile yönetme
• Piyasa ekonomisi şartlarına uygun esnek bir tarife yapısı oluşturma
• Liman üst ve altyapı yatırım gereksinimlerini karşılama
• Limanların teknolojik gelişmelere ayak uydurmasını sağlama
• İstihdam yapısını güçlendirme
• Uygun çalışma koşulları, yüksek ücret, terfi fırsatları, teşvik sistemi
2019 yılında limanlarımıza gelen Kruvaziyer Yolcu Gemi sayısı 344, kruvaziyer gemiyle gelen Yolcu Sayısı 300.896 tür.
Limanların özelleştirilmesine yönelik çalışmalar, kısa sürede Türk deniz turizminde ölçülür bir fark yaratmıştır. Tüm bu gelişmelerin yanında T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın 2007 yılında hazırladığı Eylem Planı 2007-2013’te yer alan yatırım başlıklarında, 11 kruvaziyer limanı ve 3 mega yat limanına da yer verilmektedir. Ulaştırma Bakanlığı, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Denizcilik Müsteşarlığı, Deniz Ticaret Odası ve Deniz Turizmi Birliği’nin işbirliği ile hayata geçirilecek bu projeler aşağıdaki yerlerde uygulanacaktır:
• Samandağı Kruvaziyer Limanı
• Antalya Kruvaziyer Limanı
• Kuşadası Kruvaziyer Limanı
• Çeşme Kruvaziyer Limanı
• Çanakkale Kruvaziyer Limanı
• İstanbul Galata Kruvaziyer Limanı
• İstanbul Haydarpaşa Kruvaziyer Limanı
• İstanbul Ataköy Kruvaziyer Limanı
• İstanbul Zeytinburnu Kruvaziyer Limanı
• Samsun Kruvaziyer Limanı
• Trabzon Kruvaziyer Limanı
