Hakan KAPLAN Osmanlı Donanmasının Tarihsel Gelişimi
Osmanlı öncesi dönemde Batı Anadolu’da denizcilikle ilgilenen Karesioğulları Beyliği Ege’de akınlar yaptı. Kurduğu tersanede gemiler inşa etti. Çanakkale ve Rodos arasında hakimiyet kurdu. Aynı zamanda Osmanlı Beyliği genişledi. Donanma temelleri attı. İmralı Adası’nın zaptı ilk deniz aşırı teşebbüsü kabul edilebilir. Marmara Denizi’ne ulaşan Osmanlı Devleti,Karesioğulları Beyliği’nin desteğiyle Marmara Denizi’nde güvenliği sağlıyordu.1327 yılında Karamürselde ilk tersane kuruldu. Osmanlı gemileri inşa edildi.1337 yılında İzmit ele geçirildi.1353’de Rumeli’ye geçiş kolaylaştı.14.yüzyılda Edincik,Gelibolu ve İzmit’te tersaneler kuruldu.
1451 yılında tahta geçen Fatih,İstanbul fethi için yaptığı hazırlıklarda donanmayıda güçlendirdi. 150 parçalık donanma hazırlattı. Osmanlı gemilerini karadan yürüterek İstanbul fethedildi. Fatih 1455 yılında Tersane-i Amire’yi kurdu. Karadeniz’de ve Akdeniz’de etkisi artan Osmanlı donanması, Mısır Seferi’nde Osmanlı kuvvetlerine lojistik destek sağladı. 1538 yılında Preveze Deniz Muharebesi kazanıldı. Bundan sonra Cerbe Deniz Muharebesi de kazanıldı, Malta kuşatıldı ancak bir şey elde edilemedi. Osmanlı donanmasını büyütmek için birçok tersane kuruldu.16.yüzyılda Portekiz Krallığına karşı düzenlenen seferde başarısızlık sonucu Piri Reis,Kanuni tarafından boynu vurularak idam edildi. İnebahtı Savaşı’ndan sonra ağır kayıplar verse de bunu topladı. Duraklama döneminde deniz ticaretinde Avrupa’dan geri kaldı. Ciddi bir üstünlük sağlanamadı.
1773 yılında Cezayirli Gazi Hasan Paşa’nın Kaptan-ı derya olmasıyla Bahriye Mektebi açıldı, burada modern eğitim verilmeye başlandı ve 1776 yılında ikinci Bahriye Mektebi olarak Hendesehane-i Bahri açıldı.19. yüzyılda Osmanlı Devleti, Fransa’nın Mısır Seferi’nde Birleşik Krallık donanmasından yardım aldı. Bundan sonra III. Selim’in reformlarını devam ettiren II. Mahmud devrinde donanma, 1827 yılında Navarin’de imha edildi. II. Mahmud döneminde Amerikalı mühendislerin yardımlarıyla reformlar devam etti, Osmanlı tersanelerine modern deniz sanayi girdi ve dönemin en büyük savaş gemisi unvanını elinde tutan Mahmudiye de o dönemde denize indirildi. II. Mahmud’un ölümünden sonra bu mühendisler İstanbul’u terk etmek zorunda bırakıldı. Tahta çıkan Abdülmecid döneminde, 1840 yılında Bahriye meclisi kuruldu ve modern donanma çalışmaları devam etti. İlk denizcilik şirketi Şirket-i Hayriye de bu dönemde kurulmuştu.
Abdülaziz döneminde ise, 1867 yılında Bahriye Nazırlığı kuruldu. Padişah Abdülaziz, Birleşik Krallık gezisinde Kraliyet Donanması’nı görmüş ve çok etkilenmişti. Ülkeye geri dönünce hemen yeni bir donanma kurma hazırlıklarına girişti ve onun girişimleriyle birçok gemi satın alındı. Ahşap gemilerden oluşan bu yeni donanmanın o günlerde dünyanın en büyük üçüncü donanması olduğu söylenir. Ama bu donanma herhangi bir stratejiye veya savaş planına göre kurulmadığı için sadece dışarıdan satın alınmış “müzelik gemiler” topluluğu olarak kalmıştı.1878’den itibaren II. Abdülhamid döneminde dünya genelinde savaş gemileri evrim geçirip zırhlı gemiler öne çıkarken, Osmanlı Devleti’nde Abdülaziz’in donanması Haliç’te çürütülmüştür, dünyada ilk kez Osmanlı tarafından denenen ve denemelerde başarılı olan zırhlı denizaltılar Abdülhamid ve Abdülmecit bile Haliç’e terkedilmiştir, yani Osmanlı Devleti önde başladığı denizaltı yarışına I. Dünya Savaşı’nda elinde tek denizaltı bile olmadan devam etmiştir.
1897’de Osmanlı-Yunan Savaşı başlayınca donanma Haliç’ten Çanakkale’ye doğru halkın önünde bir gösteri yürüyüşü yapması düşünülmüştü. Fakat daha yürüyüşün başında Mesudiye zırhlısının 8 kazanından 3’ü patladı, Hamidiye’nin makine dairesi su doldu. Donanma, Yeşilköy Feneri açıklarında toplanacaktı, ama çok az yağan yağmur gemilerin yolunu kaybetmesine yol açtı; Hamidiye Çanakkale yerine Lapseki’ye ulaştı, Hizberadlı zırhlı duba kayboldu, iki gün sonra İmralı adasında kıyıya oturmuş bulundu. Askerler bu gösteri yürüyüşünde üniforma giymeyi akıllarına getiremeyecek kadar yetersizdi. Bu yaşananlardan sonra en büyük başarı Çanakkale Deniz Savaşları’nda geldi. I. Dünya Savaşı’nın ardından donanma, Marmara Denizi’nde İtilaf kuvvetlerinin kontrolü altına girdi.
Dargeb içerik yazar Barış Enes Bayır
Kaynakça;
wikipedia.org
