Alarga - Yiğit Sunay Güzel 1-Yanma
A.Yanma Nedir?
Yanma olayı bir oksidasyondur.
Oksidasyon; herhangi bir yanıcı maddenin oksijenle teması sonucunda oluşan kimyasal bir reaksiyondur. Bu durumda yanmada en önemli olay yanabilen maddenin oksijenle birleşmesidir. Bu süreçte genellikle ısı ve ışık şeklinde enerji açığa çıkar.
Genel anlamda yanmanın temel bir kuralı vardır: ‘Sadece gaz yanar’. İstisnai olarak bazı metal ve kimyasallar dışında kalan bütün yakıtlar (yanıcılar) yeteri kadar ısıya maruz kaldıklarında gaz üreteceklerdir. Yanan madde de zaten gazdır.
Yanma, kimyasal bir reaksiyondur. Yanıcı maddelerin yeterli ısı altında oksijen ile birleşmesine yanma denir.
Yanmanın kimyasal formülü
CXHY + (X+Y/4 )O2 + ISI ↔ XCO2 + (Y/2)H2O + ISI
B.Yanma Çeşitleri.
- Yavaş yanma
- Hızlı yanma
- Parlama-patlama şeklinde yanma
- Kendi kendine yanma
1.Yavaş Yanma
Yeterli ısının ve oksijenin bulunmadığı durumlarda yanıcı maddenin yapısı dolayısıyla yanıcı buhar veya gaz meydana gelmemektedir. Bu durum, alevli bir yanmayı engellemektedir (Demir (Fe) , bakır (Cu) gibi metallerin oksitlenmesi).
Yavaş yanma şu durumlarda meydana gelir;
- Yanıcı maddenin yanıcı buhar veya gaz meydana getiremediği hâlde
- Yeterli ısının olmaması hâlinde
- Yeterli oksijen olmaması hâlinde.
- Ortamda %3 oksijen olması halinde.
2.Hızlı Yanma
Yanmanın belirtileri olan alev, ısı, ışık ve korlaşmanın olduğu yanmadır. Bazı maddeler, katı hâlden önce sıvı hâle daha sonra da buhar veya gaz hâline geçerek yanar (Örneğin: Parafin, mum gibi). Bazıları ise doğrudan yanabilir ve buhar çıkarır (Örneğin: Naftalin). Yine bazı maddeler doğrudan doğruya yanabilen gazlar çıkarır (Örneğin: Odun, kömür gibi). Meydana gelen bu yanıcı buhar veya gazlar, oksijenle birleşirken hızlı yanmayı oluşturur. Hızlı yanma için %15 oksijen gerekir.
3.Parlama-Patlama
Parlama kolayca ateş alan maddelerde görülen bir olaydır (Örneğin: Benzin gibi). Patlama ise tamamen bir yanma olayıdır. Burada dikkati çeken husus, maddenin tamamının bir anda yanmasıdır. Bunda maddenin cinsi, birleşimi, şekli, büyüklüğü-küçüklüğü ve nihayet oksijen oranının rolü büyüktür. Patlamada; bir anda parlayarak yanan madde, çeşitli gazlar hâline gelmekte ve son derece büyük bir hacim genişlemesine uğrayarak etrafını zorlamakta ve patlamalar olmaktadır.
4.Kendi Kendine Yanma
Yavaş yanmanın zamanla hızlı yanmaya dönüşmesidir. Özellikle bitkisel kökenli yağlı maddeler, normal hava ısısı ve oksijeni içinde kolaylıkla oksitlenmekte bu oksitlenme sırasında ise gittikçe artan bir ısı çıkmaktadır. Zamanla doğru orantılı olarak artan bu ısı, bir süre sonra alevlenmeye yetecek dereceyi bularak maddenin kendiliğinden tutuşmasına neden olmaktadır. Örneğin: Bezir yağına bulaştırılmış bir bez parçası yukarıda açıklandığı şekilde bir süre sonra alev alarak yanmaya başlayabilmektedir. Kıvılcım için %8 oksijen gerekir.
C.Yanma Sonucu Oluşan Değerler.
- Isı: Yangın başlangıcından itibaren yangın mahallinde sıcaklık çok süratli bir şekilde yükselir. Bunun için yangınlarda ilk dakikalar hatta saniyeler çok önemlidir. Yangınlarda ilk 5 dakikada hararet hemen 500 °C derecenin üzerine çıkmaktadır.
- Işık (Alev): İnsan vücudunda 1, 2 ve 3. derecede yanıklara neden olur. insanlar, sıcaklığa karşı (ısı ışınımına) çok duyarlıdırlar. İnsanların ısıdan etkilenmesi ısıya olan uzaklığına bağlıdır.
- Duman: Yeterli oksijen bulamamış, tamamlanmamış bir yanma olayında açığa çıkan karbon ve katran taneciklerinin havada oluşturduğu bulut kütlesidir. Karbon monoksit, karbondioksit, kükürt ve azot oksitler ile su buharından oluşur
D.Yangın Üçgeni (Yangın Unsurları).
Yanma, üç unsurdan oluşmaktadır. Bunlar; hava, yanıcı maddeler, ısıdır.
- Yanacak bir maddenin bulunması (katı, sıvı, gaz ve metal yanıcılar gibi)
- Yangın çıkartabilecek ısı veya kıvılcım gibi bir kaynağın bulunması (kimyasal, biyolojik veya fiziksel)
- Yeterli miktarda oksijen bulunması
Bu üç unsurun yeterli oranda bir araya gelmesi yanmaya sebep olur ve yangının oluşması için yeterlidir. Buna yangın üçgeni adı verilir.
