AFETLER – “HİDROLİK SEL”

“Hidrolik sel” terimi, genellikle “su baskını” veya “sel” olarak anılan, yoğun yağış, su taşması, aşırı nehir taşması veya diğer su kaynaklarından kaynaklanan hızlı su hareketlerini ifade eder. Bu tip sel genellikle kısa süreli ve ani bir şekilde ortaya çıkar ve suyun yoğunluğu, hızı ve yıkıcı etkileri nedeniyle can ve mal kaybına neden olabilir. “Hidrolik sel” terimi, hidrolik sistemlerle ilgili değil, doğal afetlerde meydana gelen ani ve yoğun su hareketleriyle ilgilidir.

Kendi içinde belli gruplara ayırarak hidrolik sel kavramını incelememiz mümkündür. Bunlar Kıyı taşkını, seyelan ve fırtına dalgasıdır.

Kıyı Taşkını:  Kıyı bölgelerinde deniz seviyesinin normalden daha yüksek olduğu durumlarda meydana gelen suların karaya taşmasıdır. Bu durum genellikle fırtına, yüksek dalga hareketleri, tropik siklonlar, yüksek deniz seviyeleri veya sürekli şiddetli yağışlar gibi doğal afetlerle ilişkilidir. Kıyı taşkınları, deniz kenarındaki yapıları ve altyapıyı ciddi şekilde etkileyebilir ve ayrıca deniz kirliliğine de neden olabilir. İnsan faaliyetleri, özellikle de iklim değişikliği, deniz seviyesinde artışa ve kıyı taşkınlarının daha sık ve şiddetli olmasına yol açabilir.

Seyelan: Büyük su kütlelerinin yer yüzeyini kaplayarak akmasına seyelan denir. Genel olarak yağışlar ya da kar erimeleri sonucunda gerçekleşirler. Bu büyük su kütlelerinin hızlı bir şekilde hareket edebilmesi için alçak alanlar gereklidir, çünkü alçak olan olunca suyun hızından ve akışkanlığından kaynaklı olarak ani bir sel baskını oluşabilir. Ani sel baskını; yağışın başlamasından sonra geçen altı saat içinde gerçekleşmelidir. Bu sayede normal seller ile ani sel baskınları ayrışabilirler.

Fırtına Dalgaları: Fırtına dalgaları, denizdeki güçlü rüzgarların etkisiyle oluşan yüksek ve şiddetli dalgalardır. Bu dalgalara fırtına dalgaları denir çünkü sert rüzgarlar genellikle fırtına koşullarına eşlik eder. Fırtına dalgaları, normal dalgalardan çok daha büyük ve tehlikelidir ve deniz taşıtları, özellikle küçük tekneler ve gemiler için ciddi bir tehdit oluşturabilirler. Fırtına dalgaları ayrıca kıyı bölgelerindeki yapıları ve sahil şeridini de etkileyebilir ve zarar verebilir. Bu nedenle, fırtına dalgaları meteorolojik tahminlerde dikkate alınır ve denizcilerin, balıkçıların ve diğer deniz taşıtları kullanıcılarının dikkatle izlemeleri gereken bir doğa olayıdır.

Bu üç çeşit doğal olayın oldukça yıkıcı etkileri olabilir ve bunun sonucunda can ve mal kayıpları yaşanabilir. Bu doğal afetler engellenemese bile alınacak tedbirler ile can ve mal kaybının önüne geçmek mümkündür.

Kıyı taşkını ve seyelan için yapılabilecekler şöyle sınıflandırılabilir:

• Evlerin yüksek alanlarda inşa edilmesi,
• Su tahliye sistemi kurmak,
• Su geçirmez duvarlar inşa etmek,
• Uyarı sistemleri kullanmak.

Fırtına dalgaları için ise yapılabilecekler şu şekildedir:

• Hava tahminlerini takip etmek,
• Deniz taşıtlarını güvenceye almak,
• Güvenli bir rotayı takip etmek,
• İletişim araçlarına sahip olmak,

Geçmişte Yaşanan Hidrolik Sel Olayları

Geçmişte yaşanan hidrolik sel olayları birçok yerde meydana gelmiştir. Bazı örnekler şunlardır:

1. 1931 Çin Sel Felaketi: Temmuz 1931’de Çin’in güney ve orta kesimlerinde meydana gelen büyük sel felaketi, yaklaşık 3,7 milyon kişinin ölümüne ve milyonlarca kişinin yerinden olmasına yol açtı. Tarihin en ölümcül doğal afetlerinden biridir.
2. 1953 Kuzey Denizi Sel Felaketi: 31 Ocak-1 Şubat 1953 tarihlerinde Hollanda, İngiltere ve Belçika gibi ülkeleri etkileyen büyük bir hidrolik sel felaketi meydana geldi. Bu olay sonucunda binlerce kişi hayatını kaybetti ve büyük maddi hasar meydana geldi.
3. 1966 Venedik Sel Felaketi: 1966 yılında İtalya’nın Venedik şehri, büyük bir hidrolik sel felaketi ile karşı karşıya kaldı. St. Mark Meydanı dahil olmak üzere şehrin birçok bölgesi su altında kaldı ve büyük maddi hasar meydana geldi.
4. 2005 Huragan Katrina Sel Felaketi: Ağustos 2005’te Amerika Birleşik Devletleri’nin Louisiana, Mississippi ve Alabama eyaletlerini etkileyen Huragan Katrina, büyük bir hidrolik sel felaketi ile sonuçlandı. New Orleans şehri büyük zarar gördü ve binlerce kişi hayatını kaybetti.
5. 2011 Tayland Sel Felaketi: 2011 yılında Tayland’ın bazı bölgelerinde meydana gelen yoğun muson yağışları sonucu büyük bir sel felaketi yaşandı. Bu felakette 800’den fazla kişi hayatını kaybetti ve milyonlarca kişi etkilendi.

Bu, geçmişte yaşanan hidrolik sel olaylarından sadece birkaç örnektir. Bu örneklerin hepsinde çok ciddi kayıplar yaşandı ve bunun yanı sıra çok geniş alanlarda bu felaketin etkileri sürüldü. Sel felaketinin yapısı gereği yaşandıktan sonra gündelik hayata dönülmesi çok ciddi zamanlar alabiliyor. Ayrıca maddi olarak yaşattığı hasar ise çok büyük olduğundan felaketin yaşandığı ülkelere yüklü miktarda paralar gerekebiliyor.

Dünya genelinde birçok ülkede benzer felaketler meydana gelmiştir ve hidrolik seller hala büyük bir doğal afet riski olarak görülmektedir. İklim değişikliği, nüfus artışı, kentsel gelişim ve çevresel faktörler gibi etmenler hidrolik sel olaylarının artmasına neden olabilir. Bu nedenle, sel riski taşıyan bölgelerde uygun önlemler alınması ve sel yönetimi planlarının uygulanması önemlidir.

Tablo 1 Sel Felaketlerinde Ölüm Sayısı

Tablo 2 Sel Felaketlerinde Maddi Hasar

Sel felaketlerinin maddi kayıplarının hesaplanması oldukça zordur, çünkü çok geniş alanlarda yüksek bir yıkıcı etkiye sahip oldukları için ne ölüm sayıları ne de maddi hasar tam net olarak bilinememektedir. Bunun yanı sıra daha geçmiş dönemde kayıtların net tutulamaması ve teknolojik imkanların az olmasından dolayı olan sel felaketlerinde yaklaşık sayılara bile ulaşmak çok güç durumdadır. Yine de tablolardan sel felaketlerinin ölümcüllüğü ve çok ciddi maddi hasarlara yol açtığına ulaşmak mümkündür.

Türkiye’de ki  Sel Felaketleri

Türkiye coğrafi olarak yağışların çok olduğu bölgelere sahiptir ve bununda getirdiği bir sonuç olarak Türkiye de sel felaketleri görünmektedir. Türkiye’de 1960-2014 arasındaki seller 795 can kaybına ve 800 milyon dolarlık hasara yol açtı.  Türkiye’ de yaşanan seller dünyada yaşanan en büyük seller olmasa da çok sık bir şekilde olduğu için bu denli büyük hasarlara yol açabilmektedir. 2010-2021 yılları arasında şiddetli yağış ve sel afeti en fazla 2018 ve 2019 yılları arasında
görüldü. Bu yıllarda 300’den fazla sel afeti yaşandı. 2018-2021’i kapsayan son 4 yılda her yıl 200’den fazla sel meydana geldi. MGM verilerine göre son 12 yılda sadece Haziran ayında yaşanan şiddetli yağış ve sel afetlerinin sayısı 500’ü geçti; Mayıs ayında 200’den fazla sel afeti yaşandı.

Kısaca ülkemizde çok sayıda sel olayı yaşanmaktadır. Bundan dolayı sel afetinden önce yapılması gerekenleri bilmeli ve mümkün olduğunca önlem almalıyız. Bunun yanı sıra sel sırasında ve sonrasında da yapılacak şeyler hakkında bilgi edinmemiz oldukça önemlidir.

Sel felaketi anında yapılması gerekenlere, gerekli önlemlere ve de sonrasında yapılması gerekenlere değinilen, ayrıca Sel ve Taşkın başlığı altında bu iki terimin farkından bahsedilen yazımızı okumak için ilgili sayfayı ziyaret edebilirsiniz.

HAZIRLAYAN:

Berkay ÖZDEMİR

Karadeniz Teknik Üniversitesi

Deniz Ulaştırma İşletme Mühendisliği

Kaynakça

Afet Arama ve Kurtarma Derneği (AFAD). ‘‘Sel’’. Erişim : 9 Nisan 2023.

İklim Gazetesi. ‘‘Bir Seller Ülkesi Olarak Türkiye’’. Erişim: 13 Nisan 2023.

Tarihi Olaylar. ‘‘Tarihte Meydana Gelmiş En Büyük Sel Felaketleri’’. Erişim : 10 Nisan 2023.

Wikipedia. ‘‘Ölü Sayısına Göre Doğal Afetler Listesi’’. Erişim : 10 Nisan 2023.