Alabora - Bilal AKTAŞ Gemileri; limanlar, boğazlar veya nehir ağızları gibi tehlikeli veya dar sularda yönlendiren denizcilere kılavuz kaptan deniyor. Kılavuz kaptanlar, kılavuzluk yaptıkları suların derinlikleri, akımları ve tüm tehlikeleri hakkındaki bilgilerini kullanarak gemilerin limanlara güvenli bir şekilde yanaşmasını veya dar boğazlardan güvenli bir biçimde geçmesini sağlıyor.
Kılavuz kaptanlarının tarihi Antik Yunan ve Roma dönemlerine kadar gidiyor. O zamanlar gemi kaptanları, çok iyi bilmedikleri limanlara yanaşacakları zaman yerel kaptanlardan birinin uzmanlığından faydalanırlardı. İlk başlarda balıkçı tekneleriyle gemiye ulaşan bu kaptanlar için daha sonra özel tekneler yapıldı. Tekneleri gibi kılavuz kaptanlarının meslekleri de zaman içinde spesifik bir hale geldi. Kılavuzluk hizmeti alan gemilere sigorta sunulmasıyla, kılavuz kaptanların da lisans aranmaya başlaması, kaptanlarla ve kılavuz faaliyetleriyle ilgili resmî düzenlemeleri beraberinde getirdi ve böylece günümüzdeki haliyle “kılavuz kaptanlığı” mesleği doğmuş oldu. Başlarda kılavuz kaptanlarına Avrupa’da lodesman adı veriliyordu. Almanca kökenli bu kelime, eski bir pusula tipini anlatıyordu.
Kılavuz kaptanlığı, en başından beri riskli bir meslekti. Ortaçağ Avrupası’nda kılavuz kaptanlık yapmanız için kellenizi ortaya koymanız gerekiyordu, zira dönemin deniz hukukuna göre bir gemiyi güvenli bir şekilde limana yanaştıramayan ve oluşan zararı karşılayamayan kılavuz kaptanlarının başları vurulabiliyordu. Neyse ki kaptanlar her zaman işlerinde o kadar iyi denizcilerdi ki tarihte kaza yaptığı için başı vurulan bir kılavuz kaptana rastlamıyoruz.
Teknolojiyle birlikte navigasyon ekipmanları gelişse de kılavuz kaptanlara olan ihtiyaç hiç azalmadı. Aksine, aynı teknolojik gelişmeler çok büyük gemiler inşa etmemizi sağladı ve böylesi büyük gemileri limanlara yanaştırmak ya da boğazlardan geçirmek için o suları bilen kılavuz kaptanlara duyulan ihtiyaç daha da artmış oldu. Dahası sektördeki rekabet nedeniyle gemiler çok zorlu hava ve deniz koşullarında dahi seferlere çıkmaya başladıkça, bu koşullarda onları limanlara yanaştırabilmek ya da boğazlardan geçirebilmek daha da büyük bir uzmanlık gerektirir oldu.
Türkiye’de Kılavuz Kaptanlığının Tarihi
İstanbul Boğazı tarih boyunca çok önemli bir su yolu olageldi. Hatta tarihteki ilk kılavuz kaptanlık hizmetinin burada verildiği sanılıyor. Zira bir liman kenti olan Truva’da boğazlardan geçmek isteyen gemilere kılavuz kaptanlığı hizmeti sunuluyordu ve efsaneye göre Truva Savaşları’ndan hemen önce Kral Pelias’ın yeğeni Jason, gemisi Argo ile buradan geçerken bir kılavuz kaptandan faydalandı.
Coğrafyamızda modern anlamda kılavuz hizmetinin verilmesi ise ancak Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra mümkün oldu. 1990’lı yıllara kadar da bu hizmetler sadece devlet tarafından verildi. 1990’ların ikinci yarısından itibaren ise özelleştirme rüzgârından bu sektör de nasibini aldı ve yeni açılan özel limanların kılavuz kaptanlık hizmetinin özel şirketler eliyle verilmesini sağlayan yasal düzenlemeler yapıldı.
Günümüzde de bu hizmetler hibrit bir şekilde veriliyor. Yani hem kamuya hem de özel sektöre ait firmalar kılavuz kaptanlık hizmeti sunabiliyor. Türk boğazlarının yanı sıra İzmir ve İstanbul limanlarında kılavuzluk hizmeti devlet eliyle sunulurken, tüm diğer bölgelerde özel sektör görev yapıyor.
Kılavuz Kaptanlar ‘Kahraman’ Sıfatını Neden Hak Ediyor?
Kılavuz kaptanlar tehlikeli liman ve boğazlarda yaşanabilecek felaketleri önlüyorlar ve ne yazık ki bu görev için zaman zaman hayatlarını kaybediyorlar. Yaptıkları işin önemi ve barındırdığı risk de onları birer kahraman haline getiriyor.
Kılavuz kaptanlık mesleğinin en riskli noktası “şeytan çarmıhı” veya “pilot çarmıhı” denilen ip merdivenle gemiye tırmanılan an. Bir kılavuz kaptan, bir gemi tarafından hizmetine başvurulduğunda kılavuzluk istasyonundan ayrılıp kılavuz teknesiyle gemiye yanaşıyor. Bu sırada ahşap basamakları olan devasa bir ip merdiven vasıtasıyla gemiye tırmanıyor.
Kılavuz merdiveninin basamak sayısı, basamakların arasındaki mesafe ve merdivenin maksimum uzunluğu gibi standartlar Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO) tarafından belirlenmiş durumda. Fakat bu standartlara uyulmadığı durumlarda kazalar yaşanabiliyor. Kimi zaman kaptan tırmanırken ip kopabiliyor. Ne yazık ki her sene birkaç kılavuz kaptan bu tip kazalar nedeniyle hayatını kaybediyor.
Kılavuz kaptanlar merdivenle güverteye çıktıktan sonra kaptan köşküne geçiyor ve geminin kaptanıyla bilgi alışverişi yapıyor. Bu noktada paylaşılacak bilgilerin içeriği ve formatı yine IMO tarafından belirlenmiş durumda. Daha sonra sorumluluk gemi kaptanında olmak üzere, kılavuz kaptan geminin boğazdan güvenle geçişini ya da limana güvenli bir şekilde yanaşmasını sağlıyor ve ardından gemiden ayrılıyor.
Kılavuz Kaptan Hassasiyeti
TBGTH merkezlerince, Türk Boğazları’ndan uğraksız geçiş yapacak gemilere seyir emniyetiyle can, mal, deniz ve çevre güvenliği bakımından kılavuz kaptan almaları önemle tavsiye edilecek. Türk Boğazları’nda kılavuzluk ve römorkörcülük hizmetleri, bakanlık adına Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü tarafından verilecek. Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü bu yetkisini devredemeyecek.
Hava çekimi 58 metre ve daha yüksek olan gemiler İstanbul Boğazı’ndan, hava çekimi 70 metre ve daha yüksek olan gemiler Çanakkale Boğazı’ndan geçmeyecek. İstanbul Boğazı için hava çekimi 54 metre ile 58 metre arasında olan gemilere, Çanakkale Boğazı için 66 metre ile 70 metre arasında olan gemilere, rotalarını korumaları için bakanlığın gerekli gördüğü sayıda ve güçte römorkör eşlik edecek. Gemilerin azami hava çekimi, tanınmış bir klas kuruluşu veya geminin klas kuruluşu tarafından yetkilendirilecek bir firma tarafından tespit edilip belgelendirilecek ve geçiş öncesi liman başkanlığı ile TBGTH merkezine yazılı olarak bilgi verilecek. Seyir emniyetiyle can, mal, deniz ve çevre güvenliği gözetilerek, söz konusu gemilerin Türk Boğazları’ndan emniyetli geçişine ilişkin ilave geçiş şartları tespit edilerek ilgili liman başkanlığı tarafından acentesine bildirilecek.
Yönetmeliğin yürürlüğe girmesiyle Türk Boğazları Deniz Trafik Düzeni Tüzüğü de yürürlükten kaldırıldı.
İçerik Yazarının Adı Soyadı: Mehmet Furkan Alp
https://www.aa.com.tr
http://www.turkishpilots.org
https://tr.wikipedia.org
