Velena - Bahar Çavuşoğlu Draft sörvey dökme yüklerin taşınmasında kullanılan, gemi draftının tespitine dayalı bir kargo hesaplama yöntemidir. Aynı zamanda konteyner gibi ağırlığı bilinen yüklerin taşınmasında da, tartı işlemlerini denetleme amacıyla draft sörvey işlemine başvurulabilir.
Draft sörveyinde, eğer gemilerde gerekli evraklar, kitapçıklar ve tablolar varsa, bütün ölçme işlemleri doğru ve eksiksiz yapılmışsa, işlemler tecrübeli sörveyörler tarafından yönlendirilmişse ve meteorolojik şartlar uygunsa, kargonun hesaplanması %0.5’lik bir hata ile sonuçlandırılabilir.
Toplam altı noktadan ölçülen draft markaları; surveyor tarafından gemi birinci zabiti veya onun görevlendirdiği ikinci zabiti nezaretinde doğru ve dürüstçe ölçülür. Ölçümler draft rakamlarına en yakın mesafeden yapılmalıdır. Bu, gemiden merdivenle draft rakamı seviyesine inerek ya da bir bot yardımıyla gemiye denizden yaklaşarak yapılmalıdır. Draft rakamları imperial ya da metrik sistemle gemi teknesine markalanmış olabilir, bu nedenle surveyorun hem metrik sistemi hem de imperial sistemi iyi bilmesi gerekir.
Metrik sistemde draft markaları 10 cm yüksekliğinde ve 10 cm aralıklarla “0” dan yukarı doğru markalanmıştır. Yani rakam boyu 10cm ve iki rakam aralığı yine 10 cm demektir, çizgi kalınlıkları gemiye göre bazen 1cm, bazen 2,5cm olmakla birlikte genellikle 2cm olarak markalanır. İmperial sistemde ise rakam boyu ve rakam aralıkları 6 inch’tir, bir rakamın altından üstteki rakamın altına kadar 12 inch yani 1 feet demektir ve çizgi kalınlıkları 1 inch tir.
Gemi teknesinin 6 noktasından draft rakamları doğru ve dürüstçe ölçüldükten sonra, gemi balast tanklarındaki su miktarları tank numaralarına göre ölçülür, daha sonra gemideki içme ve kullanma suyu tanklarındaki su seviyeleri de yine gemi birinci zabiti ya da onun görevlendirdiği ikinci zabiti nezaretinde ölçülür. Tüm ölçümlerin doğru ve dürüstçe yapıldığından emin olunduktan sonra hesaplamalara geçilir.
TERİMLER
LOA: gemi tam boyu LBP: Baş hayali dikme ile kıç hayali dikme arasındaki mesafe. Forward/fore: Gemi teknesinin baş kısmı. Middle: Gemi teknesinin orta/vasat kısmı Aft/after: Gemi teknesinin kıç/arka kısmı.
Port: Gemi teknesinin sol tarafı, iskele tarafı da denir. Starboard: Gemi teknesinin sağ tarafı, sancak tarafı da denir. Fore distance: Baş draft markası ile baş hayali dikme arasındaki mesafe. Middle distance: Vasat draft markaları ile vasat hayali dikmesi arasındaki mesafe. Aft distance: Kıç draft markası ile kıç hayali dikmesi arasındaki mesafe. Correction: düzeltme demektir. Bunu konusu geldiğinde açacağız. Tpc: Gemi teknesinin 1cm suya batması için gereken ağırlık. Lcf: Gemi teknesinin merkezi ile denge merkezi arasındaki mesafe. Trim: Gemi teknesinin baş kısmı ile kıç kısmı arasında suya batma seviyeleri arasındaki fark. D mtc: Trimi 1 cm değiştirmek için gerekli olan moment/ ağırlık. Konuya geldiğimizde göreceğimiz mtc ler arası fark ile bulunur.
Bot ile Gemi Draftı Okunması
Light ship: Gemi teknesinin boş ağırlığı Displacement: Gemi boş ağırlığı, ballast toplamı, constant, yük ve yakıtlar toplamıdır. Constant: Gemi boş ağırlığının imalattan sonra eklenen ya da çıkartılan parçalar vs. toplamı. Table density: Gemi hidrostatik tablolarının hazırlandığı, test edildiği, geminin imal edildiği havuzun suyunun yoğunluğu. (genellikle 1,025kg/m3 ya da 1,000kg/m3 tür.) Observed density: Draft survey ölçüm ve hesaplamalarının yapıldığı deniz suyunun yoğunluğu. Hogging/sagging: Gemi teknesinin metal yorgunluğu ya da başka sebeplerle eğilmesi ya da bükülmesi. LBM: Lenght between marks (baş ve kıç draft markaları arasındaki mesafe) LBM= lbp-(fore distance+aft distance) Sea condition: Draft survey ölçümleri yapıldığı andaki deniz kondisyonu. Dalgalıysa chopy; çırpıntılıysa rippled; sakinse calm olarak belirtilir.
Ancak, tecrübelerimiz göstermektedir ki, dalgalı kondisyonlarda yaklaşık dalga boyunun swell= xcm olarak belirtilmesinde fayda vardır.
HESAPLAMA FORMÜLLERİ
İlk önce gemi teknesine üstten bakıldığında her iki taraftan ölçtüğümüz draft rakamlarını baştan kıça giden ve gemi teknesinin tam ortasından geçen hayali bir çizginin üzerinde ortaya getiririz. A.) ORTALAMALAR (MEAN’S): Baş draft markalarının ortalaması: (forward mean)= Forward port +forward starboard Vasat draft markalarının ortalaması: (middle mean)= Middle port+middle starboard Aft draft markalarının ortalaması: (aft mean)= Aft port+aft starboard
DÜZELTMELER (CORRECTION’S)
Draft markaları hayali dikmelere her gemide farklı olmakla beraber belirli mesafelerde markalanır. Biz draft markalarının ölçümlerini bu markalar üzerinden yaparız ancak olması gereken, ölçümlerin hayali dikmeler üzerinden yapılmasıdır. Bunu sağlamak için draft markaları üzerinden yaptığımız ölçümleri düzeltme formülleri kullanarak hayali dikmeler üzerine getiririz.
Baş düzeltme (forward correction)= (Forward mean-aft mean)*forward distance LBM Vasat düzeltme (middle correction)= (Aft mean-forward mean)*middle distance LBM Kıç düzeltme (aft correction)= (Aft mean-forward mean)*aft distance LBM düzeltilmiş ortalamalar (corrected’s): Baş düzeltilmiş ortalama (forward corrected)= Forward mean+forward correction Vasat düzeltilmiş ortalama (middle corrected)= Middle mean+middle correction Kıç düzeltilmiş ortalama (aft corrected)= Aft mean+aft correction D.) Deformasyon Düzeltmeleri ve Düzeltilmiş Ortalamaların Ortalamalarının Ortalaması: Bu işlemin sağlaması: 6*middle corrected+forward corrected+aft corrected şeklindedir.
Baş ve kıç ortalaması (forward&aft mean)= Forward corrected+aft corrected 2 11. Ortalamaların ortalaması (mean of mean)= Middle corrected + forward&aft mean 2 12. Corrected deformation of mean of means= Middle corrected+mean of mean 2 E.) list correction: list correction= 6*(TPC1-TPC2)*(middle draft1- middle draft2) sonuç metrik ton cinsinden ve işareti daima “+” olarak displacement’e eklenir. f.) Kell Correction: bazı Çin yapımı gemilerde sac kalınlığından dolayı kell correction uygulanır, bu gemi hidrostatik kitaplarında belirtilir. Bu durumda corrected deformation mean of means figüründen genelde 2cm çıkartılır. g.) Trim ve Kırılmaların Hesaplanması: Trim: aft corrected-forward corrected Hogging: geminin baş ve kıç bölümlerinden aşağı doğru eğrilmiş olma durumu. Başka bir tarifle vasat kısmının baş ve kıç kısımlarından yüksek olma durumu
Sagging: Geminin baş ve kıç bölümlerinin yukarı doğru eğrilmiş olması ya da vasat kısmının baş ve kıç kısımlarından alçak olma durumu. Kırılma genellikle eski gemilerde görülür ve metal yorgunluğu dediğimiz fiziki olaydan dolayı meydana gelir. Kırılmanın hesaplanması: forward&aft draf-middle corrected Formülünün sonucu “+” değer çıkıyorsa hogging, “-“ değer çıkıyorsa sagging demektir.
Sagging olmuş bir gemi
HIDROSTATIK TABLODAN ALINAN DEĞERLER
DİSPLACEMENT: Light ship (gemi boş ağırlığı), yakıtlar, kullanım ve balast suları ve yük toplamıdır. Başka bir deyişle gemi teknesinin taşırdığı su miktarıdır. Corrected deformation mean of means karşılığındaki tablo değeri alınır. Bazı gemilerde displacement tablosunu göremeyebilirsiniz, bunun yerine detweight tablosu ya da eğrisi bulunur. Detweightin dislacementten farkı light ship detweight’e dahil değildir. Biz de detweight değerine light ship i ekleyerek işlemimize devam ederiz. – TPC : gemi teknesinin 1cm batması için gerekli olan ağırlık demektir. Corrected deformation men of means karşılığındaki tablo değeri alınır. Bazı gemilerde TPC değeri tabloda gösterilmez. Bu durumda displacement değerimize tabloda geri döner ve 1 cm de Displacement ler arası farka bakarız, bu bize tpc’yi verir.
LCF: Gemi teknesinin merkezi ile denge merkezi arasındaki mesafe. Corrected deformation men of means karşılığındaki tablo değeri alınır. Lcf değişik tablolarda değişik şekillerde karşımıza çıkabilir: 1- Direk lcf değeri verilir. Bu rakam 0 ile 5 gibi küçük rakamlardır. İşareti ile birlikte verilir 2- Lbp’nin yarısından olan fark şeklinde verilir. Lbp’nin yarısına yakın bir değerdir, bu durumda lcf= lbp _tablodaki lcf değeri 2 Formülü uygulanır. 3- Trim faktör aft ve trim factor forward sütunları olan tablolar. Genellikle bazı eski alman yapımı gemilerin tablolarında karşılaşırız. Ve bunun içinde aşağıdaki formülü kullanarak lcf değerimizi buluruz. LCF= LBP _ Trim factor aft *lbp 2 trim factor aft+trim factor forward – MTC : Trimi 1 cm değiştirmek için gereken ağırlık. Corrected deformation men of means karşılığındaki tablo değerinin 50 cm üzerindeki ve 50 cm altındaki mtc değerleri alınır. Arasındaki fark DMTC’ dir.
Yine bazı gemilerde karşılaşacağımız bir durum da tablolarda MTC değerlerinin olmamasıdır. Böyle durumlarda da yapılacak işlem aşağıdaki formüldeki gibidir. DMZ= 7,2* (TPC+50)2-(TPC-50)2 BREADTH OF VESSEL I).
TRİM DÜZELTMELERİ
BİRİNCİ TRİM DÜZELTMESİ
Metrik sistemde =TPC*LCF*100*TRIM LBP Imperial sistemde =TPI*LCF*12*TRIM(FEET) LBP(FEET) formülleri kullanılır. Birinci trim correctionda işaretler önemlidir. Trim kıçta ise trimin işareti “+” olacağı gibi bazı rus yapımı gemilerde tam tersi olabilmektedir. Bunun yanında lcf’in işareti de yine “-“ veya “+” olabilmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken husus trim ve lcf in işaretleri aynı ise birinci trim correction sonucu “+”,işaretler birbirinden farklı ise sonuç “-“ olmalıdır. Bu konuyla ilgili bir kuralı da burada belirtmek isterim, ama önce bir matematik kuralından bahsedelim: İşaretler çarpımı: birbirinin aynısı olan iki işaretin çarpımı daima “+”, birbirinden farklı olan iki işaretin çarpımı daima “- “ olur. “+”*”+”= “+” “-“*”-“= “+” “+”*”-“= “-“ “-“*”+”= “-“ Bu matematik kuralı draft survey hesplamalarında da daima geçerlidir. Draft survey hesabında corrected deformation mean of means karşılığındaki lcf değeri ile tablonun sonundaki lcf değerinin işaretleri çarpımı sonucu “+” ise 1. Trim correction sonucu da “+”, işaretler çarpımı sonucu “-“ ise 1. Trim correction sonucu da “-“ olur. Ve bu işlem daima burada yapılabilecek ve ciddi farklara ve sorunlara yol açabilecek hataların önüne geçilmesi açısından çok önemlidir.
İKİNCİ TRİM DÜZELTMESİ
(second trim correction) Metrik sistemde =(TRİM)2*50*DMTC LBP İmperial sistemde =(trim(feet))2*6*dmtc(feet) Lbp(feet) Formülleri kullanılır. Ve ikinci trim correction işareti daima “+” olmalıdır. 15. Total trim Birinci trim düzeltmesi + ikinci trim düzeltmesi Diplacement correction for trim =Displacement+ total trim 17. DENSİTY. Bulunduğumuz suyun yoğunluğunu ölçeriz. Bu ölçme işlemi büyük ve derin bir kaba aldığımız deniz suyuna koyulan densimetre ile yapılır. Suyun alımında derinden alınmasına ve alınır alınmaz ölçülmesine dikkat edilmelidir.
Tank boyu: Tank boyunun ve trim tablolarının bulunmadığı gemilerde, tank boyunu frame (posta) aralıklarından da hesaplayabiliriz. Bunun için toplam frame sayısını lbp’ye bölerek önce frame boyunu buluruz. Çıkan sonucu da tanktaki frame sayısı ile çarparız. Örneğin; gemide 150 frame varsa ve lbp 100,00 m ise;100m/150 = 0,667m frame aralığıdır. Tank boyunca taksim edilen frame sayısı da 10 olsun ; tank boyu=0,667*10=6,67m olarak hesaplanır.
KULLANMA SULARININ HESAPLANMASI
İçme ve kullanma sularının ölçüm ve hesaplanması da aynen balast sularındaki gibi olmakla birlikte içme suyunun yoğunluğu 1,000kg/m3 olduğu için ayrıca yoğunluk düzeltmesi işlemi burada yapılmaz.
Deniz suyu yoğunluğunun ölçümü
YAKITLAR
Draft survey hesaplamalarında gemi yakıt, yağ ve atık sularının ölçümü ve hesaplaması yapılmaz. Buna karşılık bu değerler nezaret eden zabit tarafından beyan edilir. Bunlar fuel oil, diesel oil, lubrication oil( yağlama yağı), other’s (diğerleri) olarak adlandırılır.
BİLİNEN AĞIRLIKLAR TOPLAMI (TOTAL KNOWN WEİGHTS)
Balast tankları toplamı+ içme ve kullanma suları toplamı + Fuel oil + diesel oil + lubrication oil + other’s
NET DİSPLACEMENT
Net Displacement bize yük+light ship+constantı verir. Yüklü gemide ilk draftı yapıyorsak net displacementtan, light ship ve beyan edilen constantı çıkartarak yaklaşık yük miktarını görürüz ancak constant burada sadece beyan edilmiş olduğu, tarafımızca hesaplanmadığı için kesin değildir. Displacement correction for density+total known weights gemi yükünü boşalttıktan/yüklendikten sonra aynı işlemler tekrar yapılır ve iki net displacement arasındaki fark bize boşaltılan/yüklenen kargo miktarını verir.
Nurullah Çelenk
KAYNAKÇA
https://www.google.com/search?q=draft+survey+hesab%C4%B1&hl=tr&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwjAss_ZvdDuAhUNx4UKHZ7YCy8Q_AUoAXoECAcQAw&biw=1280&bih=814
http://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Draft%20S%C3%B6rvey%20Hesab%C4%B1.pdf
