Gabya - Özlem Çakmak GEMİNİN AYIRICI UNSURLARI
GEMİNİN AYIRICI UNSURLARI (KİMLİĞİ) – 1
Geminin Adı
İlk Türk malik, karıştırılmaya yol açmayacak şekilde gemisine dilediği adı vermekte serbesttir (TTK m. 938 / 1); ancak seçilen adın karıştırılmaya yol açmayacak şekilde başka gemilerin adlarından farklı olması gerekir. Gemi tasdiknamesi düzenlenmiş bir geminin adı UDHB’nın izni ile değiştirilebilir (TTK m. 938 / 2).
Geminin adı sicile (Milli Gemi Sicili – MGS) tescil edilir (TTK m. 960). Gemi siciline kayıtlı geminin adının, geminin her iki tarafına ve kıçına bozulmaz ve çok okunaklı harflerle yazılması zorunludur
Türk Uluslararası Gemi Sicili’ne tescil edilecek gemilerin de adı sicile tescil edilir (TUGK m. 6 atfı ile TTK m. 960). TUGS Gemi Tasdiknamesi düzenlenmiş geminin adının değiştirilmesinde de UDHB izni aranır (TUGSY m. 14 atfı ile TTK m. 938 / 2).
MGS veya TUGS’ne kayıtlı olmayan ve Bağlama Kütüğü’ne kaydedilecek gemilerin de, (deniz ve iç su araçlarının da) ayırt edici bir adı olur (BKUY m. 11).
Bağlama limanının geminin sağına soluna ve kıçına yazılması gerekir. Ayrıca donatana açılacak davalarda bağlama limanı mahkemeleri de yetkilidir.
GEMİNİN AYIRICI UNSURLARI (KİMLİĞİ) – 2
Tanınma İşareti
UDHB tarafından Gemi Sicili müdürlüklerine gönderilen ve sicil müdürü tarafından telsizle haberleşmede kullanılmak üzere tescil sırasına göre verilen verilen işarettir. Tanıma işareti de gemici siciline tescil olunur.
Bağlama Limanı
Gemi seferlerinin idare edildiği liman (TTK m. 946). Bağlama limanı;
(i) geminin bağlama limanının tâbi olduğu sicil müdürlüğüne tescil edilecek olması (TTK m. 955 / 1);
(ii) kaptanın donatanı temsil yetkisinin kapsamını belirlemesi (gemi bağlama limanında iken son derece sınırlı, bağlama limanı dışında geniş);
(iii) donatana ve müşterek donatanlara karşı bu sıfatları dolayısıyla açılacak davalarda bağlama limanının bulunduğu yer mahkemesinin de yetkili olması sebebiyle önemlidir.
Gemi seferleri yabancı bir limandan veya kara kentinden ya da gemiden idare ediliyorsa malik gemisini dilediği yer siciline tescil ettirebilir (TTK m. 955 / 2); bu halde tescil limanı bağlama limanı olarak kabul edilmelidir.
Bağlama limanı da geminin kıçına yazılır ve sicile tescil edilir.
Bir gemiye ait seferler, hangi limandan yönetiliyorsa o liman, geminin bağlama limanıdır. Ancak, günümüz koşullarında bir gemiye ait seferlerin mutlaka bir liman kentinden yönetilmesi gerekmez. Geminin seferleri, yabancı bir limandan veya bir kara kentinden ya da doğrudan gemiden yönetilebilir. Bu durumda bağlama limanı, malikin gemisini sicile kaydettireceği limandır. Yani, sicil limanı, aynı zamanda bağlama limanı olmaktadır.
GEMİNİN AYIRICI UNSURLARI (KİMLİĞİ) – 3
Tonaj
Gemilerin taşıyabileceği yük ya da yolcu miktarı, gemilerde bulunması gereken teçhizat, gemi adamları ile donatılması (gemi adamı sayısı ve yeterliliği); sınırlı sorumlulukta sorumluluğu sınırlandıran miktar, gemilerden alınacak ücret ve vergiler gibi çeşitli hususlar tonaj esas alınarak belirlendiğinden, gemi tonajı önemlidir.
Gemilerin Tonilatolarını Ölçme Yönetmeliği (GTÖY) veya 1969 tarihli Gemilerin Tonilatolarını Ölçme Uluslararası Sözleşmesi (GTÖUS) hükümlerine göre tespit edilen ölçüm sonucu “tonaj” olarak ifade edilir. Ölçüm sonucu ile birlikte geminin belirleyici özellikleri ile teknik özelliklerini gösteren “Tonilato Belgesi” düzenlenir.
Tonilato (Register Ton) = 2,83 m3 – gemilerin kapalı yerlerinin hacmini ifade eder.
Gros tonilato: Geminin kapalı yerlerinin hacimlerinin GTÖY veya GTÖUS hükümlerine göre tespit edilmiş değerini;
Net tonilato: Geminin işletilmesi bakımından gerekli olup, yolcu ve yüke tahsis edilmeyen, kaptan ve mürettebat kamaraları, makine mahalleri, seyir mahalli, tuvalet, banyo, portuç mahalleri gros tonilatodan indirildikten sonra tespit edilen değeri
DWT (deadweight ): Geminin yük, yakıt, kumanya, su vs. taşıyabileceği toplam ağırlık.
GEMİNİN AYIRICI UNSURLARI (KİMLİĞİ) – 4
1. Bayrak Çekme Hakkı
1.1. TTK
KURAL (TTK m. 940) : Her Türk gemisi Türk Bayrağı çeker (çekebilir ve çekmek zorundadır).
Gemi tek bir gerçek kişiye ait ise, bu şahsın; birden fazla gerçek kişiye ait ise, paylı mülkiyet durumunda payların çoğunluğunun, elbirliğiyle mülkiyet durumunda maliklerinin çoğunluğunun Türk vatandaşı olması şartıyla Türk gemisi sayılırlar.
MİLLİYET
- Geminin tek bir tabiiyeti olur. Bayraksız gemi uluslararası hukukta korsan ya da deniz haydutu olarak adlandırılır ve her türlü müdahaleye açık hale gelir.
- Gemi bayrağına göre hukukumuzda Türk gemisi ya da yabancı gemi olarak adlandırılır.
- Kural olarak bir gemi sadece bir devletin bayrağını çekebilir.
- Gemilerde alım-satım, uluslararası seyrüsefer, yolcu-yük taşıması, suç işlenmesi vs. durumları açısından geminin bayrağı önemlidir. Zira açık denizlerde bu ilişkilerde geminin bayrağını çektiği devletin hukuk kuralları uygulanır.
Gemi maliki tüzel kişi ise;
türü ne olursa olsun Türk kanunları uyarınca kurulmuş olması;
ticaret şirketi dışındaki (kuruluş, kurum, dernek veya vakıflar) tüzel kişilerde, yönetim organını oluşturan kişilerin çoğunluğunun Türk vatandaşı olması;
ticaret şirketlerinde (i) şirketi yönetmeye yetkili olanların çoğunluğunun Türk vatandaşı olmaları; (ii) şirket sözleşmesine göre oy çoğunluğunun Türk ortaklarda bulunması, (iii) anonim ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerde ayrıca payların çoğunluğunun nama yazılı ve bir yabancıya devrinin şirket yönetim kurulunun iznine bağlı bulunması koşullarının mevcudiyeti halinde Türk gemisi sayılır.
Türk ticaret siciline tescil edilen donatma iştiraklerinin mülkiyetindeki gemiler, paylarının yarısından fazlası Türk vatandaşlarına ait ve iştiraki yönetmeye yetkili paydaş donatanların çoğunluğunun Türk vatandaşı olması şartıyla Türk gemisi sayılırlar.
GEMİNİN AYIRICI UNSURLARI (KİMLİĞİ) -5
Milliyet
İSTİSNA (TTK m. 941): Türk gemisinin yabancı bayrak, yabancı geminin Türk bayrağı çekmesi
Türk gemisi,
(i) TTK m. 940 hükmünde belirtilen şartlara sahip olmayan (kendilerine ait olduğu takdirde Türk Bayrağı çekme hakkını kaybedeceği) gerçek veya tüzel kişiye, en az bir yıl süreyle kendi adlarına işletilmek üzere bırakılmış olması; (ii) malikin yabancı bayrak çekilebilmesi için talepte bulunması; (iii) bayrağı çekilecek devletin kanunlarının buna imkan vermesi; (iv) UDHB’nın izin vermiş olması halinde yabancı bayrak çekebilir.
Bırakma süresince verilen izin sona ermedikçe veya kanuni sebeplerle geri alınmadıkça gemi Türk Bayrağı çekemez.
Yabancı gemi;
(i) TTK m. 940 hükmünde belirtilen şartlara sahip olan (ona Türk Bayrağı çekebilecek kişilere) gerçek veya tüzel kişiye en az bir yıl süreyle kendi adlarına işletilmek üzere bırakılmış olması; (ii) malikin rızası alınmış olması; (iii) Türk mevzuatının kaptan ve gemi zabitleri hakkındaki hükümlerine uyulması; (iv) geminin bayrağını taşıdığı devletin kanunlarında bunu engelleyen bir hüküm bulunmaması; (v) UDHB’nın geminin Türk Bayrağı çekmesine izin vermesi halinde Türk bayrağı çekebilir.
İzin alan kişi, her iki yılda bir, izin için gerekli şartların varlığını sürdürdüğünü ispatlamakla yükümlüdür. Türk bayrağı çekmesine izin verilen gemiler, Bakanlık tarafından tutulan özel sicile kaydolunur.
GEMİNİN AYIRICI UNSURLARI (KİMLİĞİ) – 6
1. Milliyet
1.2. TUGSK
Türk Uluslararası Gemi Siciline tescil edilen gemiler ve yatlar Türk Bayrağı çekerler(TUGSK m.7/1).
1.3. BKUY
Bağlama kütüğüne kayıtlı gemi, deniz ve iç su araçları Türk bayrağı çekmek zorundadır.
Bağlama kütüğüne kayıtlı ticari gemi, deniz ve iç su araçları ile yabancılara ait özel kullanıma mahsus gemi, deniz ve iç su araçları, TTK’nın bayrak çekme ile ilgili hükümlerine bağlı olmaksızın Türk Bayrağı çeker (BKUY m. 12).
1.4. Turizmi Teşvik Kanunu (TurTK)
Türk bayrağı çekemeyen deniz turizm araçlarına TTK m. 940 hükmü ile bağlı olmaksızın Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Türk bayrağı çekme izni verilebilir (TurTK m. 27 / 3).
2. Bayrak Çekme Hakkının Kullanılması
2.1. TTK
MGS’ne kayıtlı geminin Türk bayrağı çekme hakkı, gemi tasdiknamesi ile ispat olunur; gemi tasdiknamesi alınmadıkça Türk bayrağı çekme hakkı kullanılamaz (TTK m. 943). Gezinti, spor, eğitim, öğretim veya bilim amaçlarına tahsis edilmiş gemiler ile onsekiz gros tonilatodan küçük ticaret gemileri (MGS’ne tescili zorunlu olmayan gemiler), gemi tasdiknamesi veya bayrak şahadetnamesi olmaksızın Türk bayrağı çekebilir (TTK m. 945). Bayrak çekme hakkı açısından sicile tescil açıklayıcı; bayrak çekme hakkının kullanılması açısından sicile tescil kurucudur.
Türkiye dışında Türk bayrağı çekme hakkını kazanan gemiler, geminin bulunduğu yerdeki Türk Konsolosu tarafından düzenlenen ve ancak bir yıl için geçerli olan bayrak şahadetnamesi ile; bir Türk limanında inşa edilen ve TTK m. 940 uyarınca Türk bayrağı çekme hakkına sahip olmayan gemiler UDHB tarafından düzenlenen ve teslim edilecekleri yere kadar geçerli olan bayrak şahadetnamesi ile Türk bayrağı çekebilir. Ayrıca Türk bayrağı çekmesine izin verilen yabancı gemiler de UDHB tarafından düzenlenen bayrak şahadetnamesi ile Türk bayrağı çeker.
GEMİNİN AYIRICI UNSURLARI (KİMLİĞİ) – 7
2.2. TUGSK
TUGSK m. 7 uyarınca TUGS kayıtlı gemiler ve yatlar, “TUGS Gemi Tasdiknamesi” alınmış olması koşulu ile Türk Bayrağı çekilebilir. Bayrak çekme hakkı sicile tescil ile kazanılır.
1.3. BKUY
BKUY m. 12 / 2 uyarınca gemi, deniz ve içsu aracının Türk Bayrağı çekme hakkı geçerli ruhsatname ile ispat olunur. BK’ne kayıt ile hak kazanılır.
Çekme Hakkının Kullanılması
- Milli sicile kayıtlı gemiler “gemi tasdiknamesi” denilen bir belge ile bayrak çekme hakkını kullanır. Bu belge sicile kayıtlı gemilerin nüfus cüzdanı gibidir. Her zaman gemide bulunması gerekir. Gemi tasdiknamesi geminin tescil edildiği sicil memurluğu tarafından verilir.
- Bayrak çekme hakkının kullanılmasını sağlayan bir diğer belge de “bayrak şahadetnamesi” dir. Bayrak şahadetnamesi belli durumlarda verilir ve gemi tasdiknamesi yerine geçer. Bu belgenin verildiği 4 durum vardır:
- Türkiye Dışında İnşa Edilen Gemi.
Bu gemiye bayrak şahadetnamesi başvuru üzerine geminin bulunduğu ülkedeki Türk konsolosluğu verir. Gemi sicile kaydolduğunda gemi tasdiknamesi düzenlenecek ve bayrak şahadetnamesinin hükmü ortadan kalkacaktır. Bayrak şahadetnamesinin süresi 1 yıldır. Ancak mücbir sebeplerin varlığı halinde bu süre ilgili makamlarca uzatılabilir.
- Türk Tersanelerinde İnşa Edilen Ancak Türk Bayrağı Çekme Şartlarını Taşımayan Gemi.
Geminin tescil edileceği yer Türkiye dışında bir yer ise gemiye bu yere kadar gidebilmesi için bayrak şahadetnamesi verilir.
- TTK 941/2 Kapsamında Türk Bayrağı Çekmeye Hak Kazanan Yabancı Gemiler
TTK 941/2’ye göre Türk bayrağı çekme hakkını kazanan gemi milli sicile tescil edilmez, çünkü Türk gemisi değildir. Özel bir sicile kaydedilir. Bu geminin Türk bayrağı çekme hakkını kullanması da bayrak şahadetnamesi düzenlenmesi suretiyle olur.
- Bayrak Çekme Hakkını Kaybeden Gemiler
Bir gemi TTK 940-941’de yer alan koşulları ortadan kalkarsa Türk bayrağı çekme hakkını kendiliğinden, başka bir işleme gerek kalmadan kaybeder. Bu durum bazı sorunlar ortaya çıkarmaktadır. Türk bayrağı çekme hakkının kaybedildiği ilgili makamlara bildirilmelidir. Bu bildirim çeşitli sebeplerle yapılmayabilir. Bunun gibi durumlarda geminin bayraksız kalmasını önlemek için kanun koyucu 6 ay daha Türk bayrağı çekebilme hakkı tanıyor. Bu süre içinde gemi bayrak çekme hakkını bayrak şahadetnamesi yoluyla kullanır.
GEMİNİN AYIRICI UNSURLARI (KİMLİĞİ) – 7
Bayrak Çekme Hakkının Kaybedilmesi
Bayrak çekme hakkına dair koşulların ortadan kalkması halinde bayrak çekme hakkı kaybedilir TTK m. 942 hükmünde “TTK m. 940 ve 941 / 2 hükmünde yazılı koşullarının ortadan kalkması halinde geminin Türk bayrağı çekme hakkını kaybedeceği; bu durumun gecikmeksizin UDHB’na bildirileceği ve Bakanlığı altı ay daha geminin Türk bayrağı çekmesine izin verebileceği” öngörülmüştür.
KABOTAJ TEKELİ
01.07.1926 tarihinde yürürlüğe giren 815 sayılı Kabotaj Kanunu ile Türk bayrağı çekme hakkına sahip gemiler, işletenlerin (tüzel kişi işletenin tüm üye veya ortaklarının) tümünün Türk olması koşulu ile Türk karasularında yolcu ve yük taşıma, balıkçılık gibi ticari faaliyetlerde bulunabilir.
PROF.DR.İSMET BALIK’IN DERS NOTLARINDAN ALINMIŞTIR.KENDİSİNE TEŞEKKÜR EDERİZ
