Gabya - Özlem Çakmak GEMİNİN TANIMI
Tanım I:
Deniz Hukuku alanında genel geçerli bir “gemi” tanımı mevcut değildir; ulusal ve uluslararası düzenlemenin konusu ve amacının gerektirdiği şekilde “gemi” tanımlanmaktadır.
TTK’da gemi “Tahsis edildiği amaç suda hareket ettirmesini gerektiren, yüzme özelliği bulunan ve pek küçük olmayan her araç, kendiliğinden hareket etmesi imkanı bulunmasa da bu Kanun bakımından gemi sayılır.” şeklinde tanımlanmıştır (TTK m. 931 / 1).
Tanım I:
- MADDE 931– (1) Tahsis edildiği amaç, suda hareket etmesini gerektiren, yüzme özelliği bulunan ve pek küçük olmayan her araç, kendiliğinden hareket etmesi imkânı bulunmasa da, bu Kanun bakımından “gemi” sayılır.
- (2) Suda ekonomik menfaat sağlama amacına tahsis edilen veya fiilen böyle bir amaç için kullanılan her gemi, kimin tarafından ve kimin adına veya hesabına kullanılırsa kullanılsın “ticaret gemisi” sayılır.
Suda hareket imkanı: Suda tek başına hareket etmesi gerekli değildir. Römorkör ile çekilmesi de yeterlidir. Uygulamada henüz motoru takılmamış bir aracın ya da kaza üzerine hareket gücünü kaybetmiş araçların da gemi özelliği olduğu kabul edilmektedir. Gemi henüz inşa ediliyorsa, kızaktan inip hareket ettiği an gemi vasfı kazanır. Kızaktan inmemişse henüz sadece gemi siciline kayıtlı bir yapıdır.
Pek küçük olmama: Deniz örf ve teamüllerine göre yolculuğu icra edebilecek, deniz tehlikelerine karşı koyabilecek güç ve ebatta olmalıdır. Sandal bu anlamda deniz ticareti kapsamına girmez.
Gemi vasfına haiz olma Deniz Ticareti Hukuku’na ilişkin hükümlerin uygulama bulması açısından önemlidir. Örneğin; çatma hükümleri.
Çatma: aralarında sözleşmesel ilişki olmayan iki ya da daha fazla geminin çarpışmasıdır. Çatma bir haksız fiildir. Her zaman bir teknik kusurdan, yani sevk idareden kaynaklanan bir sorundan ve Çatışmayı Önleme Tüzüğüne aykırılıktan meydana gelir. Örneğin; manevra hatası. Çatmadan sonra ekspertiz (sörvey) raporu hazırlanarak kusur oranları belirtilir. Tek tarafın kusuruyla gerçekleşebileceği gibi iki tarafın kusuruyla da (müşterek kusur) gerçekleşebilir. Diyelim ki seyir halindeki bir gemi, karşıdan gelen bir geminin açıkça Çatışmayı Önleme Tüzüğüne aykırı olarak hareket ettiğini görüyor ve kendisi tüzüğe uygun yolunda devam ediyor. Ancak kaptan tüzüğe uygun hareket etmediği takdirde çatma meydana gelmeyecek. Dolayısıyla kendisi tüzüğe uygun hareket etmekte direniyor ve çatma meydana geliyor. Ekspertiz yapılıyor ve ben tüzüğe uygun hareket ettim ama karşı taraf uymadı; bu tek tarafın kusuruyla meydana gelen bir çatmadır, müşterek kusur yoktur diyor.
Tüzüğe sonuna kadar uygun hareket eden bu kaptan kusurlu kabul edilebilir mi? Uluslararası alanda kaptana ”ship-master” derler. Kaptanın, geminin yegane hakimi olarak, esas görevi gemiyi ve yükü salimen varacağı yere ulaştırmaktır. Ve bunun için gereken her şeyi yapmakla yükümlüdür. Kaptan kazanın meydana geleceğini öngörüyorsa tüzüğe uymayarak o çatmayı önlemelidir.
- Römorkör sözleşmesinde çatma hükümleri uygulanmaz.
- Gemi hukuken taşınır maldır. Ama bazı hükümlerin (cebri icra, ipotek, intifa) uygulanması bakımından taşınmaz olarak muamele görür.
Amacı suda hareket imkanına bağlı olmalı: Söz gelimi bir gemi; otel, kumarhane olarak kullanılıyorsa bunun daimi olarak mı yoksa geçici olarak mı bu amaca tahsis edildiğine bakacağız. Bir gemi daimi olarak otel, kumarhane vs. hizmeti veriyorsa gemi vasfına haiz değildir. Fakat geçici ise gemi vasfı vardır. Deniz uçağı nasıl değerlendirilmeli? Deniz uçağının faaliyet alanı havadır.
Yüzer yapılar? Bunlar gerektiğinde sabitleştirilebilen, ama her halükarda suyun altında veya üstünde hareket edebilen tüm yapılardır. Örneğin; petrol sondaj platformu, yüzer vinçler. Bunlar da eğer 3 unsuru taşırsa gemi vasfına haizdir. Yüzer vinç uluslararası teamülde de gemi kabul edilir; ama yüzer vinci duba üstüne sabitlersek bu artık gemi olamaz (duba, şamandıra gemi vasfına haiz değil).
PROF.DR.İSMET BALIK’IN DERS NOTLARINDAN ALINMIŞTIR.KENDİSİNE TEŞEKKÜR EDERİZ
