Alabora - Bilal AKTAŞ MONTREUX BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ
Türk Boğazlarının Statüsü
1923’te, devletler arası kutuplaşmanın arttığı bir dönemde imzalanan Lozan antlaşması genç Türkiye’ye boğazlar hakkında birçok kısıtlama getirmiş; boğazlarda serbest geçiş güvenliği sağlamak amacı ile boğazların her iki kıyısı, Marmara Denizi’ndeki adalar askersiz hale getirilmişti. Dünyada bir silahlanma yarışı başladığında ise Türkiye’nin kaygıları giderek arttığından ilgili imzacı devletlere boğazların statüsünde değişiklik yapılması için birden çok kez teklifte bulunuldu. 23 Temmuz 1936’da İngiliz Dış İşleri Bakanlığının verdiği notada “Türkiye’nin Boğazlar Sözleşmesi’nin değiştirilmesi ile ilgili isteği haklı kabul edilmektedir.” ifadesine yer verildi.
Lozan ve Silahsızlanma Çalışmaları
Türkiye ilk defa 1933’te Silahsızlanma Konferansında Lozan’da bahsi geçen demilitarizasyon hükümlerinin kaldırılmasını istedi fakat bu istek kabul edilmedi fakat bu silahsızlanma çabası özellikle Almanya’nın silahlanması ve mecburi askerlik sistemini kabulüyle ayrıca Japonya’nın Mançurya’ya saldırmasıyla ümitsiz haldeydi.
17 Nisan 1935’te Türkiye Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Milletler Cemiyeti Konseyi’nde yaptığı konuşmada bu konuyu yeniden ele alarak konunun Türkiye’nin güvenliği ile bizzat ilgili olduğunu, boğazların gayri askerileştirilmesinin Türkiye’yi savunmasız bırakmak olduğunu; bu nedenle bu hükümlerin kaldırılmasının istendiğini belirtti. 1935’teki bu teklifte İtalya, Fransa ve İngiltere’nin onayı alınmazken Sovyetler temsilcisi Litvinov ise bu görüşü destekledi. Bu güvenlik kaygısı Milletler Cemiyeti’nin kasım toplantısında tekrar dile getirildi. Türkiye’nin sorunun çözümüne diplomatik yaklaşımı ise olumlu bir atmosfer oluşturdu.
Daha sonra 4 Mayıs 1936’da Belgrad’da yapılan Balkan Antantı Konseyi de Türkiye’nin kaygılarını haklı buldu.
Sözleşmenin İmzalanması
Boğazlar Sözleşmesini değiştirecek konferans 22 Haziran 1936’da İsviçre’nin Montreux şehrinde toplandı ve sözleşme 20 Temmuz 1936’da imzalandı. Sözleşme Türk-İngiliz ve Türk-Sovyet ilişkileri açısından bir dönüm noktası oldu. İngiltere, bu sözleşmeye desteğini ise en çok Akdeniz’i İtalyan eline bırakmamak sebebi ile vermişti. İtalya haricindeki devletlerin Türkiye’nin boğazlar hakkındaki isteklerini kabul etmesi ile oluşacak olası bir Türk-İngiliz yakınlaşması ise ileride İtalya’yı Almanya’ya yakınlaştıracaktı.
Türkiye, Sovyet Rusya, Japonya, İngiltere, Fransa, Romanya, Bulgaristan, Yunanistan ve Yugoslavya’nın katıldığı sözleşmeye 1938 Mayıs’ında İtalya da dâhil oldu. Sözleşme 20 yıllık bir süreyle imzalanmasına karşın taraf devletlerin tersine bir karar almaması nedeni ile hâlâ yürürlüktedir.
Dargeb İçerik Yazarı Ceyda Bol
KAYNAKÇA
https://www.tarihiolaylar.com/tarihi-olaylar/montro-montreux-bogazlar-sozlesmesi-368
