Genisapaz - Lütfullah Han Uçar DENİZ İŞ SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ
Fesih dışında sona erme ve sözleşmenin feshi ile sona erme.
Fesih tek taraflı irade beyanı ile sözleşmeyi sona erdiren bozucu yenilik doğuran bir haktır.
A) Fesih dışında sona erme:
1) Bozma sözleşmesi: Tarafların anlaşması ile deniz iş ilişkisinin sonlandırılması halidir. Sözleşme özgürlüğünün bir sonucu olarak daha önce kabul edilen bir hukuki ilişkinin, sözleşmenin taraflarınca sona erdirilmesi mümkündür. Sözleşmenin doğal yollar dışında tarafların ortak iradesi ile sona erdirilmesine ikale yani bozma sözleşmesi denir. İkale kendi başına bağımsız bir sözleşmedir.
2) Belirli süre veya seferin sona ermesi: Belirli bir süre için yapılmış iş sözleşmesi, işveren veya vekili muvafakat etmez ise süre bitiminde sona erer. Sürenin sona erdiği tarihte gemi seyir halinde ise sözleşme geminin ilk limana varmasına ve güvenlik altına alınmasına kadar devam edecektir. Gemiadamının işe devamına onay verilmez ise sözleşme kendiliğinden sona erer. İşe devam edilmesine onay verilir ise, sözleşme, aynı süre daha uzatılmış sayılır. Sefer için yapılan sözleşme ise seferin son ermesi ile kendiliğinden sona erer. Sözleşmede belirtilen seferin sonunda geminin bağlama limanına varıp yükünü boşaltması ile sözleşme sona erer. Yeni bir sefer için sözleşme yapılmaz ise herhangi bir ihbara gerek kalmaksızın sözleşme kendiliğinden sona erer.
3) Sözleşmenin kendiliğinden bozulması: İş sözleşmesinin kendiliğinden bozulmasına neden olan haller Deniz İş K. Md 14/IV de düzenlenmiştir:
*Geminin kayba uğraması (batması, yararlanabilir enkaz bırakmaksızın harap olması, patlaması, tahrip olması gibi),
* geminin terk edilmesi (malik sicilden kaydını sildirerek terk edebilir),
*geminin harp ganimeti ilan edilmesi,
* Geminin Türk bayrağından ayrılması (geminin mülkiyetinin el değiştirmesinde eğer gemi halen Türk bayrağı taşıma hakkına sahip olursa iş sözleşmesi kendiliğinden sonra ermez. Ancak Türk Bayrağı çekme hakkını kaybederse sözleşme kendiliğinden sonra erer)
4) Gemiadamının Ölümü: İşçinin ölümü ile iş sözleşmesi kendiliğinden sona erer. Deniz İş Kanununda ölüme ilişkin açık hüküm bulunmadığı için Borçlar Kanunu uygulanır. Buna göre gemiadamının ölümü halinde işveren, gemiadamının sağ kalan eş ve ergin olmayan çocuklara, yok ise bakmakla yükümlü olduğu kişilere 5 yıllık kıdemde ise 1 aylık, 5 yıldan fazla kıdemde ise 2 aylık ücret tutarında ölüm tazminatı ödemelidir (TBK Md 440).
Gemiadamının ölümünde iş sözleşmesi kendiliğinden sona erer, işverenin ölümü halinde iş sözleşmesi kendiliğinden sona erer mi?
5) İşverenin ölümü:
TBK MD 441- İşverenin ölümü hâlinde, yerini mirasçıları alır. Bu durumda işyerinin tamamının veya bir bölümünün devri ile gerçekleşen hizmet ilişkisinin devrine ilişkin hükümler kıyas yoluyla uygulanır.
Hizmet sözleşmesi ağırlıklı olarak işverenin kişiliği dikkate alınmak suretiyle kurulmuşsa, onun ölümüyle kendiliğinden sona erer. Ancak, işçi sözleşmenin süresinden önce sona ermesi yüzünden uğradığı zarar için, mirasçılardan hakkaniyete uygun bir tazminat isteminde bulunabilir.
B) Fesih İle Sona Erme:
ek taraflı bir irade beyanı ile karşı tarafın kabulüne gerek olmaksızın iş sözleşmesinin derhal veya bir bildirim süresi sonunda geleceğe yönelik olarak sona erdirilmesi. Fesih bildirimi bir bozucu yenilik doğuran hak niteliği taşıdığından ve karşı tarafın hukuki alanını etkilediğinden açık ve belirgin bir şekilde yapılmalıdır.
Şarta bağlı fesih geçerli değildir. Fesih bildiriminde “fesih” sözcüğünün bulunması gerekmez. Fesih iradesini ortaya koyan ifadeler yeterlidir.
Fesih beyanı karşı tarafa ulaştığı anda hüküm ve sonuçlarını doğurur, herhangi bir kabule bağlı değildir. Gemi seyir halinde ise fesih beyanının sonuç doğurması hemen mümkün değildir. Deniz İş K. Md 17 de, önelli- önelsiz fesih ayrımı yapmaksızın, feshin, geminin kararlaştırılmış limanda kararlaştırılmış liman değiştirilmiş ise ilk uğrayacağı limanda emniyet altına alınması sonucunda hüküm ve sonuçlarını doğuracağı düzenlenmiştir.
Feshin Şekli:
Deniz İş K. Md 18: Deniz iş sözleşmesinin işveren veya işveren vekili tarafından feshedilmesi halinde sebepleri ile birlikte gemiadamına yazılı olarak bildirilmesi şarttır. Bildirim imkanı olmayan hallerde durum bir tutanakla tespit olunur.
Maddedeki yazılılık şartı ispat şartı mı yoksa geçerlilik şartımı olduğu konusu tartışmalıdır; ispat şartı diyen görüşlerde var geçerlilik şartı diyen görüşlerde. Fesih bildiriminin muhatabın imzası karşılığında yapılması gerekir eğer imzalamaz ise veya bildirim imkanı yok ise bu durum tutanak ile tespit edilir.
Deniz İş Kanununda gemiadamı tarafından yapılacak fesih için yazılılık şartı ile ilgili bir düzenleme yapılmamış ancak Borçlar Kanununda her iki tarafında yazılı fesih yapması gerektiği düzenlenmiştir.
Fesih hakkı ne zaman kullanılır?
Önelli fesihlerde her zaman, önelsiz fesihlerde ise fesih nedeni davranışın öğrenilmesinden itibaren 6 iş günü ve her halde fiilin vukuu bulmasından itibaren 1 senedir. Bu süre hak düşürücü süredir yani kullanılmaz ise önelsiz fesih hakkı düşer.
