Gabya - Özlem Çakmak GEMİ SÖKÜM SEKTÖRÜ ÜZERİNE KISA BİR DEĞERLENDİRME
Bilindiği üzere denizcilik sektörü sürekli büyüyen, dinamik ve aynı zamanda da içerisinde birçok farklı iş kolunu ve disiplinlerini içeren oldukça devasa bir endüstridir. Bunlardan biri olan gemi söküm sektörü -daha kibar bir tanım gerekirse gemi geri dönüşümü birçok çevre ve sağlık tartışmalarına sebep olmakla birlikte aynı zamanda da ekonomik olarak önemli bir yer tutmaktadır.
Gemi sökümü, en basit haliyle ticari hayatını noktalayan gemilerin parçalanması işlemidir. Bu sayede başlıca çelik olmak üzere elde edilen alaşım ve maddeler tekrar geri dönüşüm ekonomisinde kendisine yer bulmaktadır. (Gemi Sökümü, 2021)
Dünyada Norveç, Meksika, Polonya, Portekiz ve daha birçok ülkede gemi söküm tesisi bulunmaktadır. Ancak bu tesislerin kullanımının çevresel ve toplumsal maliyetlerinin yüksekliği sebebiyle çalıştırılmasına müsaade edilmemektedir. (Barka). Başlıca bu sektörü elinde tutan ülkelere bakarsak ilk sırada Bangladeş olmak üzere sırasıyla Hindistan, Çin, Pakistan ve Türkiye görülmektedir. (Gwin, 2021)
Gemi Söküm Sektöründe İlk 5 Ülke
Gemilerin toplam taşıma kapasitesine göre ( milyon metrik ton)
Eğer gemi söküm sektörünün getirilerine bakacak olunursa elbette birtakım pozitif verilerle karşılaşılması olasıdır. Hurda çelik geri kazanıldığında fabrikaların hammadde tedarik maliyetlerinin düşmesi sonucu ton başına 100 USD döviz tasarrufu elde edilmektedir. Bunun yanında sektör raporlarından elde edilen bilgilere göre yaklaşık 10.000 kişiye dolaylı olarak istihdam sağlanmaktadır.(Çeviker, 2019) Dahası, ekonomiye yıllık 10 milyar USD katkı sağladığından ve hammadde kaynaklarının %90 oranında korunmasına öncülük ettiğinden söz edilmektedir. (Gemi söküm sektörü dünya 2’nciliğine koşuyor, 2021)
Basel ve Hong Kong Sözleşmeleri
IMO önderliğinde hazırlanan “Gemilerin Güvenli ve Çevreye Duyarlı Geri Dönüşümüne İlişkin Hong Kong Sözleşmesi” 63 ülkenin katılımı ile 19 Mayıs 2009 tarihinde gerçekleştirilen uluslararası konferansta kabul edildi. Bu sözleşme, gemi söküm alanlarındaki faaliyetlerin sebep olduğu çevresel kirliliği önlemek ve gemi söküm sektöründe çalışan işçilerin sağlığını korumak amacı taşımaktadır. Hong Kong sözleşmesi “gemi sökümü” kavramı yerine “gemi geri dönüşümü” kavramını tercih etmekte ve ömrünü dolduran gemilere atık ya da tehlikeli atık gibi bir nitelemeye yer vermemektedir. Aynı zamanda bu sözleşme, kullanım ömrünü dolduran gemiler için en iyi yöntemin geri dönüşüm olduğunu savunmaktadır. (Kaya, 2012)
Basel Sözleşmesi 22 Mart 1989 tarihinde benimsenmiş ve 1992 yılında yürürlüğe girmiştir. 178 ülkenin taraf olduğu bu sözleşme tehlikeli atıkların yönetimi ile ilgili küresel çapta en kapsamlı düzenlemedir. Sözleşme, tehlikeli atıkların yönetimi, üretimi, bertaraf edilmesi ve sınır ötesi hareketlerinden kaynaklı oluşacak zararlı etkilere karşı insan sağlığı ve çevreyi korumayı savunur. Kabaca özetlemek gerekirse Basel Sözleşmesi tehlikeli atık üretiminin azaltılması ve bu atıkların çevreye duyarlı yönetiminin desteklenmesiyle birlikte, tehlikeli atıkların mümkün olduğu ölçüde üretildiği yere en yakın mesafede bertaraf edilmesini, bu atıkların sınır ötesi hareketlerinin denetlenmesini amaçlamaktadır. (Kaya, 2012)
Türkiye Cumhuriyeti de diğer birçok ülke gibi her iki sözleşmeyi de imzalamış ve taraf olmuştur. Ancak bu sözleşmelerin gemi söküm sektörüne ne kadar etki ettiği ve ülkeler için ne kadar bağlayıcı olduğu ise tartışılabilir bir noktadadır.
Çevre ve sağlık maliyetlerinin faturası nedir?
Gemiler inşa edilirken asbest, polychlorinated biphenyls (PCB), tributyltin (TBT) vb. gibi toksik boya ve birtakım ağır metaller kullanılmaktadır. Çevre ve insan sağlığını ciddi boyutlarda tehdit eden bu maddelerin bazılarının günümüzde yasaklanmış olması, ne yazık ki 20-30 yıl önce inşa edilen gemiler için aynı durumu geçerli kılmamaktadır. (Gemi Söküm İşlerinde Güvenlik ve Sağlık, 2005)
Gemi söküm sektörü için en büyük tehdtidi oluşturan maddelerden biri ise asbesttir. Asbest: Isı ve aşınmaya karşı oldukça dayanıklı, lifli yapıda olan kanserojen bir mineraldir. (Asbest, 2021) Bununla birlikte asbestozis olarak bilinen ciddi akciğer rahatsızlığı ilk olarak gemi yapım işçilerinde ortaya çıkmıştır. Daha sonraları ise gemi söküm işçilerinde de bu rahatsızlığa sık sık rastlanmıştır. Ciğer dokusunda meydana gelen yaralar zamanla ciddi boyutlara ulaşabilmekte ve akciğerleri işlevsiz hale getirebilmektedir. (Tezcan, Cilt: 48 / Sayı 567) (Asbestozis, 2021)
Sadece bu açıdan baktığımızda bile söz konusu sektörün bilhassa sektör işçileri için ne kadar önemli bir ölçüde risk taşıdığı görülebilmektedir. Öte yandan gemi inşaasında kullanılan bu toksik maddeler, gemi sökümü esnasında çevreye kolayca yayılmakta ve başta çevre sakinleri olmak üzere tüm insanlığı dolaylı veya direkt olarak olumsuz etkilemektedir
Sonuç ve beklentiler
Sektör raporlarında da belirtildiği üzere gemi söküm sektörünün sağlamış olduğu istihdam ve ülke ekonomisine katkıları göz ardı edilemeyecek kadar önemli bir yer tutmaktadır. Aynı zamanda açıkça görülebildiği üzere gemi sökümü, öncelikle sektör işçileri olmak üzere dolaylı ve direkt olarak çevre ve insan sağlığını çok ciddi boyutlarda olumsuz etkilemektedir. Basel ve Hong Kong sözleşmeleri ise tavsiye niteliğinde genel çağrılardan ziyade sorunun çözümüne odaklı daha kararlı hükümlerden oluşmalıdır. (Kaya, 2012) Son olarak, bu sektörün aktif aktörlerine baktığımızda göremediğimiz “gelişmiş ülkeler” maalesef akıllarda bazı derin ve üzücü soru işaretlerine sebep olmaktadır.
#gönülverdikmaviye
HAZIRLAYAN:
Enes Furkan Berkay Aktaş
Dokuz Eylül Üniversitesi
Denizcilik İşletmeleri Yönetimi 1. sınıf
Referanslar
1-) Asbest. (2021, Nisan 10). Retrieved from Wikipedia:
https://tr.wikipedia.org/wiki/Asbest#Asbestin_insan_sa%C4%9Fl%C4%B1%C4%9F%C4%B1na
_zararlar%C4%B1
2-) Asbestozis. (2021, Nisan 10). Retrieved from Wikipedia: https://tr.wikipedia.org/wiki/Asbestozis
3-) Barka, E. (n.d.). Demir Çelik ve Gemi Söküm Tesislerinin Çevresel Etkileri. TMMOB İzmir Kent
Sempozyumu, (p. 248). İzmir.
4-)Çeviker, E. (2019). Sektör Raporu. İzmir: Gemi Geri Dönüşüm Sanayicileri Derneği.
5-) (2005). Gemi Söküm İşlerinde Güvenlik ve Sağlık. Ankara: Uluslararası Çalışma Ofisi.
6-)Gemi söküm sektörü dünya 2’nciliğine koşuyor. (2021, Nisan 4).Retrieved from Lojiport: https://www.lojiport.com/gemi-sokum-sektoru-dunya-2nciligine-kosuyor-67666h.htm
7-)Gemi Sökümü. (2021, Nisan 4). Retrieved from Wikipedia:
https://tr.wikipedia.org/wiki/Gemi_s%C3%B6k%C3%BCm%C3%BC#:~:text=Gemi%20s%C3%B
6k%C3%BCm%C3%BC%20veya%20gemi%20geri,ala%C5%9F%C4%B1mlar%C4%B1n%C4%Bn
%20yeniden%20kullan%C4%B1lmas%C4%B1na%20olanak%20tan%C4%B1r.
8-)Gwin, P. (2021, Nisan 4). The Ship-Breakers. Retrieved from National Geographic: https://www.nationalgeographic.com/magazine/article/The-Ship-Breakers
9-)Kaya, D. Y. (2012). Basel Ve Hong Kong Sözleşmeleri Bağlamında Gemi Söküm Endüstrisi: Çevre, Sağlık ve Güvenlik Odaklı Bir Analiz. “İŞ, GÜÇ” ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİ VE İNSAN KAYNAKLARI DERGİSİ, 80-82.
10)Tezcan, E. (Cilt: 48 / Sayı 567). Asbest Nedir? Mühendis ve Makina , pp. 9-11
