Saldıray - Egemen Savaş GİRİŞ
Tehlikeli madde tanım olarak bakıldığı zaman canlılara zarar verme özelliğinden en az birine sahip olan maddelerdir. Türk mevzuatına baktığımız zaman Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelikte tehlikeli maddenin tanımlaması yapılmıştır.
‘’MADDE 4- l) Tehlikeli maddeler ve müstahzarlar: Patlayıcı, oksitleyici, çok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir, çok toksik, toksik, zararlı, aşındırıcı, tahriş edici, hassaslaştırıcı, kanserojen, mutajen, üreme sistemine toksik ve çevre için tehlikeli özelliklerden en az birine sahip maddeler ve müstahzarları ifade eder.’’
Genel olarak tüm dünya da “dangerous cargo” ifadesi “tehlikeli yük” olarak karşılık bulmakla birlikte “hazardous materials” olarak kastedilen temelde insan sağlığı ve çevreye olan etkileri açısından “zararlı” olan maddelerdir. Tehlikeli yük ise insan sağlığına ve çevreye olan zararlı etkilerinin yanı sıra patlayıcılık, yanıcılık, aşındırıcılık gibi farklı özellikleri barındıran ürünler için genel bir ifade olarak kullanılmaktadır.
Bu maddeler doğada bulunma çeşitleri:
- Doğal olarak
- Yapay olarak (üretim sonrasında)
- Atık olarak (işlem sonrasında ortaya çıkan artık madde) görülmektedir.
Tehlikeli maddelerin kullanım alanları sanayide oldukça fazladır. Günümüzde hemen hemen her alanda karşımıza çıkmakta olup, globalleşen dünya sayesinde tüm dünyada ihtiyaç olan yerlere taşıması yapılmaktadır.
Tehlikeli maddelerin kullanıldığı alanlara örnekler:
- Tarım sektörü
- Boya sektörü
- İnşaat sektörü
- Kozmetik sektörü
- Deri sektörü
- Silah sanayi
Tehlikeli maddeler sanayi sektöründe duyulan ihtiyaçtan dolayı taşıması her geçen gün artmakta olan bir yük türüdür. Tehlikeli yük taşımaları ikinci dünya savaşından sonra oldukça önemli bir hale gelmiştir. Savaşın ardından ülkelerin, yıkılan ve yok olan sanayilerini yeniden ayağa kaldırmada tehlikeli maddelere her alanda ihtiyaç duyulmuştur. Daha sonraları teknolojinin ilerlemesi ile var olan hammadde gereksiniz her geçen gün artmaktadır. Tehlikeli maddelerin taşınması karayolu, denizyolu, havayolu, demiryolu ve boru hattı ile yapılmaktadır. Aralarında en çok rağbet gören taşımacılık denizyolu taşımacılığıdır. Deniz taşımacılığının diğer taşıma çeşitlerine göre çok daha güvenli ve hızlı olması nedeniyle, tehlikeli yükler deniz taşımacılığındaki varlıklarını her geçen gün arttırmaktadır.
Tehlikeli maddeler denizyolu taşımalarında tehlikeli yük olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Tehlikeli yük, ticaret amaçlı yapılan taşımalarda insan sağlığını tehlikeye atan ve taşınmasında çok çeşitli riskler meydana getiren özel yüklere verilen tanımlamadır. Tehlikeli yüklerin en güzel şekilde yapıldığı tanımlama aşağıdadır.
İnsan sağlığı açısından zehirleyici riske sahip, emniyet faktörünü tehlikeye atan veya taşınması esnasındaki özelliklerinden dolayı risk taşıyan zararlı maddelere uluslararası ticarette tehlikeli yük denir, tanımlaması ABD (Amerika Birleşik Devletleri) Ulaştırma Bakanlığı tarafından yapılmıştır.
Denizyolu taşımacılığında söz konusu olan ve International Maritime Dangerous Goods olarak tanımlanan IMDG kodları uygulanmaktadır. Denizyolunda tehlikeli maddelerin taşınmasına ilişkin uluslararası düzeydeki bu yasal düzenleme kısa adı IMO olan International Maritime Organizations (Uluslararası Denizcilik Örgütü) tarafından yapılmaktadır.
Tehlikeli Yüklerin İnsan Sağlığına ve Doğaya Etkileri
Tehlikeli maddelerin çeşitli araştırmalar sonucunda insan sağlığı ve doğal yaşam üzerinde tehlikeleri olduğu gözlemlenmiştir.
Bu yüklerin zararlarının insanlara ulaşma şekli aşağıdaki şekillerde olmaktadır:
- Denize karışan tehlikeli yüklerin balıkları etkilemesiyle
- Tehlikeli yüklerin taşınmasında yüklerin su kaynaklarına karışmasıyla
- Tehlikeli yüklerin taşınmaları esnasında taşıyan personele ve çevredeki insanlara deri temasıyla, gözü etkilemesiyle veya solunması yoluyla.
Bu durumda tehlikeli yüklerin taşınması elleçlenmesinin her aşamasında dikkatli olunmasını gerektirmektedir. İçerikleri bakımından kimyasallarda bulunan yüklerin insan sağlığı açısından tehlikeleri büyük hatta öldürücü olabilmektedir.
Tehlikeli yüklerin taşınma veya elleçlenme operasyonları sırasında ortama yayılmaları ile birden çok hastalığa sebep olacak durumlar ortaya çıkmaktadır. Ortama yayılan yükler insanlarda kanser hastalığına, kalıcı beyin hasarlarına, genetik bozukluklara ve yeni doğanlar için tehlikeli durumlara sebep olabilmektedirler. Kimyasal kökenli yüklerin denizlere ve nehirlere karışması veya dökülmesi sonucunda doğal deniz ve nehir hayatı etkilenmektedir. Deniz canlılarının doğal hayatını etkilemekte ve ekosisteme büyük zararlar vermektedir.
Bir diğer yük çeşidi de ham petrol ve petrol türevleridir.Petrol kirliliği, hem fiziksel zararları hem de kimyasal bileşenlerinin toksik etkileri nedeniyle canlı yaşamı üzerinde olumsuz etkiler yaratır. Petrol dökülmesinin ekolojik etkileri en çok, dirençli petrol kalıntıların ve petrol içinde su emülsiyonlarından kaynaklanır. Atmosfer ve deniz arasındaki gaz alışverişini engelleyerek düzenleyerek sudaki çözünmüş oksijen konsantrasyonunun düşmesine neden olan petrol, ışık geçirgenliğini azaltarak deniz yaşamı için çok önemli olan fotosentezi de engellemektedir.
Suda dispersiyon oluşturan ve çözünen petrol bileşenlerinin mikroorganizmalar üzerindeki etkileri sınırlı oranda bilinmektedir. Fakat plaktonlar üzerinde ölümcül etkileri olduğu deneylerle ispatlanmıştır. Plaktonlar deniz ekosistemlerinde besin zincirinin temelini oluştururlar. Balık yavruları, midye, istiridye gibi kabuklu deniz hayvanlarının larvaları petrol bileşenlerine karşı daha hassastırlar. Yengeç, ıstakoz ve karidesler gibi yaşamını deniz dibinde sürdüren hayvanlar petrol kirlenmesine karşı en duyarlı olanlardır. Bunlar 1-10 ppm oranında petrol konsantrasyonlarından etkilenirler. Midye gibi çift kabuklular ve balık türleri 5-50 ppm, deniz bitkileri ise 10-100 ppm oranına duyarlıdırlar. Neyse ki şırı sayıda yumurta üreten bu canlılar, doğanın kötü şartlarına karşı aldığı bu önlem sayesinde nesillerini korumayı bilmişlerdir. Akut petrol kirliliğinin, böyle canlıların popülasyonları üzerinde büyük bir değişikliğe yol açacağı düşünülmemektedir. Nitekim büyük petrol kirliliklerinden sonra bile balık popülasyonlarından azalma olmadığı görülmüştür.
Su yüzeyinin petrolle kaplanması, su kaplumbağası gibi hayvanların yüzeye çıkıp nefes almasını zorlaştırır. Suya girip çıkan fok gibi memeliler ve pelikan gibi kuşlar petrolle kaplanırlarsa tüyleri ısı izolasyonu işlevini yitirip vücut ısısı kaybı sonucu ölümlerine yol açar. Kanatları kaplanan kuşlar uçamaz, tüyleri kaplanarak ağırlıkları artan canlılar da yüzemez. Ayrıca petrolün avlanırken yutulması ölümcül olabilir. Kuşların yuvaları ve kolayca beslenebilecekleri alanlar zarar görür. Petrolle kaplı çevrede yiyecek sıkıntısı yüzünden açlıktan ölümler de yaygındır. Kumsalların petrolle kaplanması kaplumbağaların yumurtlamasını zorlaştırır.
TEHLİKELİ YÜK TAŞIMALARI
Tehlikeli yüklerin iki ana grupta taşıması yapılmaktadır
- Sıvı yük olarak tehlikeli yük taşımaları
- Kuru yük olarak tehlikeli yük taşımaları
Sıvı Yük Olarak Tehlikeli Yük Taşımaları
Birleşmiş Milletlere göre denizyolu taşımacılığında ürün sınıflandırılmasında sıvı dökme yükler, ham petrol ve petrol ürünleri, kimyasal maddeler ve sıvılaştırılmış gaz taşımalarıdır. Ekonomik olarak bir tanımla yapıldığı zaman ise, sıvı yüklerin birim maliyetinin düşürülmesi için büyük partiler halinde yapılan taşıma olarak tanımlanabilir.
Dünya deniz ticaretinde yapılan taşımalara bakıldığı zaman büyük bir payın dökme sıvı yüklerin aldığı görülmektedir. Dökme sıvı tehlikeli yükler, tankerler ile taşınan ve pompa sistemi ile elleçlenen yüklerdir. Bunlar ham petrol ve petrol ürünleri, kimyasal ürünler, kimyasal gazlardır, bitkisel yağlardır. Bu ürünler tankerler ile dünyanın dört bir yanında taşınmaktadır.
Dökme sıvı yüklerde en çok karşımıza ham petrol ve petrol ürünleri çıkmaktadır. Bunu kimyasal maddelerin taşıması ve karmaşık ürünlerin taşıması takip etmektedir. Bu ürünlerin ithalatı ve ihracatı çoğu ülke tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu durumda dünya üzerinde çok fazla ve çeşitli sayıda tehlikeli yük sürekli olarak taşıma halinde olduğunu bize göstermektedir.
Ham Petrol ve Petrol Ürün Taşımaları
Ham petrol ve petrol ürünleri dünyada başta ulaşım olmak üzere birçok sanayi alanında başlıca ihtiyaçtır. Bu ürünler sayesinde günümüzdeki teknolojin faydalarından yararlanmaktayız. Dünyadaki petrol kaynakları tükenene kadar bu enerji türüne bağımlıyız. Dünyanın dört bir tarafına ham petrol ve petrol ürünü sevkiyatı yapılmaktadır. Bu taşımalar için gerekli durumlarda devasa ölçülerde gemilere ihtiyaç duyulmaktadır. Unutulmamalıdır ki taşımaların en ucuzu ve güvenlisi deniz yolu taşımalarıdır. Bu yüzden ham petrol ve petrol ürünlerin büyük bir kısmı deniz yoluyla tanker adı verilen özel yapım gemiler ile taşınmaktadır.
Tanker filosunu incelediğimiz zaman, tankerlerin 6 segmente ayrıldıklarını görürüz.
- ÜRÜN TANKERİ (10.000 – 60.000 DWT)
- PANAMAX (60.000 – 80.000 DWT)
- AFRAMAX (80.000 – 120.000 DWT)
- SUEZMAX (120.000 – 200.000 DWT)
- VLCC (200.000 – 320.000 DWT)
- ULCC (320.000 – 550.000 DWT)
Ham petrol ve petrol ürünleri tanker ile taşınan tehlikeli yüklerde en üst sırada bulunmaktadır. Günümüzde petrol tankerleri boyut olarak devasa boyutlara ulaşmış durumdadır. Petrol ürünlerine olan bağlılığımız nedeniyle dünyanın dört bir yanında petrol ve ürünlerinin taşıması düzenli ve çok sık olarak yapılmaktadır. Petrol ve petrol ürünleri iki sınıfa ayrılmaktadır. Bunlar siyah veya kirli ürün ve beyaz veya temiz ürün olarak adlandırılmaktadır. Siyah veya kirli ürünler ağır fuel oil, asfalt, ham petrol yükleridir. Beyaz veya temiz ürün olarak adlandırılan yükler ise motorin, benzin ve jet yakıtı olarak karşımıza çıkmaktadır. Ham petrol ve petrol ürünlerinin elleçlenmeleri için liman tarafından sahile doğru boru hatları bulunmaktadır. Bu boru hatları sayesinde ürünler gemi ile kara arasında çok daha güvenli ve hızlı bir şekilde elleçlenebilmektedir. Ham petrol ve petrol ürünü taşıyan gemilerin gerek güvenlik nedeniyle gerekse sahip oldukları yüksek draftları nedeniyle sahille olan bağlantılarının boru hatları ile yapmaktadırlar. Ham petrol ve petrol ürünü taşıyan gemilerde tüm gemi tankları pompa sistemleri ile donatılmıştır.
Kara tarafında ürünler büyük kapasiteli kara tankı adı verilen büyük boyutlu tanklarda tutulmaktadır. Elleçleme operasyonu yapılacak olan gemi, limana yanaşıp boru hattıyla bağlantısını yapmaktadır. Bağlantının güvenle yapılmasıyla birlikte boru hattının ucunda bulunan bağlantılar geminin pompa sistemine bağlanır. Kara tankındaki yükler karada bulunan yüksek kapasiteli pompalar sayesinde gemi tanklarına boru hattı yardımıyla yüklenir. Aynı operasyon tankerin üzerinde yükünü boşaltması durumunda ters yönlü işlemektedir. Geminin güvenle bağlanması ile pompa bağlantılarını yapmasıyla tanklarında bulunan yükleri kendi bünyesinde bulunan pompalar sayesinde kara tarafındaki tanklara pompalanmaktadır. Boru hatlarında daha öncesinde başka bir yükün elleçlenmesi durumunda süpürme adı verilen operasyonla pompalardan hava verilerek boruda kalan yük temizlenerek yeni yük için hazır hale gelmektedir. Yüklerin ölçüm işlemleri ise kara tanklarında ve gemi tanklarına bulunan ölçüm cihazları ile yapılmaktadır. Ölçüm cihazlarının belirtilen yük değerlerine ulaşmaları ile elleçleme operasyonları tamamlanmaktadır. Hem kara tarafında hem de gemi tarafında yapılan ölçümler karşılaştırılarak gerekli değerlendirmeler yapılır.
Ham petrol ve petrol ürünlerinin taşımacılığına göre likit gaz ve kimyasal maddelerin taşımaları daha küçük ölçekte yapılmaktadır. Fakat ürünlerin yapılarından kaynaklanan tehlikeler daha büyük olduğu için daha özel olarak taşınmaktadırlar. Deniz taşımacılığında daha az paya sahip olmalarına rağmen ihtiyaç açısından hiç de küçümsenmeyecek boyutlarda büyük parti taşımalarında görülmektedir.
Kimyasal Madde Taşımaları
Kimyasal maddeler başta kimya sanayi olmak üzere birçok alanda büyük talep görmektedirler. Kullandığımız ürünlerin artık çoğunluğunda kimyasal hammaddeler kullanılmaktadır. Kimyasal maddelerin taşımasında ve elleçlenmesi yüksek önem gerektiren bir taşıma olup, çoğunlukla zehirli özelliklerde olan ürünler taşınmaktadır. Bu yüklere özel şartlara sahip sıvı yük elleçleme terminallerinde yükleme-boşaltması operasyonları yapılmaktadır. Ham petrol ve petrol ürünlerini taşıyan gemilere göre daha küçük boyutludurlar. Kimyasal yüklerin taşıması daha farklı olduğu için, tankerlerin 19-20 ayrı sayıya varan kargo tanklarına sahip olduğu görülmektedir. Pompa sistemleri daha farklı olan kimyasal yük taşıyan gemilerde birden çok çeşitte ürün aynı anda taşınabilmektedir. Bu ürünleri bazıları özel ısıtma sistemlerine ihtiyaç duyabilmektedir. Zehirli ve zehirsiz ürünleri farklı farklı tanklarda taşıma kapasite sahiptirler. Ham petrol ve petrol ürünleri taşıyan tankerlere oranda daha karmaşık pompa sistemlerine sahiptirler. Tankerlerin yapı malzemesi olarak kalitesinin en yüksek seviyede olması şarttır. Elleçleme operasyonlarının gemi tarafından takibinin daha sıkı ve dikkatli yapılması gerekmektedir. Pompa sistemlerinde ürünlerin özelliklerine göre özel malzemeler kullanılmaktadır. Kimyasal parsiyel yük taşıyan tankerler, tasarım olarak IMO tarafından hazırlanan tehlikeli maddelerin deniz yoluyla taşınması konvansiyonu ile tasarım konusunda standartlara bağlanmıştır.
Tip 1: Bu kategoriye giren gemiler maksimum koruma gerektiren yüklerin dışarı sızmasını imkânsız kılacak şekilde tasarlanmıştır. Tip 1’e uygun gemiler herhangi bir yerlerinden çatıştığında, küçük hasarlar yani römorkör ve benzeri şeylerin verdiği hasar sonucu veya karaya oturduklarında zarar görmemelidirler. Bu tipteki gemilerin kargo tankları gemi karinasından 760 mm daha yakına yerleştirilmemelidirler.
Tip 2: Bu kategoriye giren gemiler önemli koruma gerektiren yüklerin taşınabilmesi için dizayn edilmiştir. İnşa edilen bu gemilerin boyu 150 m’den fazla ise Tip 1’de olduğu gibi çatıştığında, küçük hasarlar yani römorkör ve benzeri şeylerin verdiği hasar sonucu veya karaya oturduklarında zarar görmeyecek şekilde inşa edilirler. 150 m’den kısa ise makine dairesi bu sınırların dışında tutulur.
Tip 3: Daha az tehlikeli yükleri taşımak için dizayn edilmişlerdir. Tip 3 kimyasal tankerlerin boyu 125 m veya daha fazla ise Tip 2’nin 150 m altındaki kimyasal tankerlerde olduğu gibi çatıştıklarında, karaya oturduklarında veya küçük hasarlara maruz kaldığında yüzebilecek şekilde inşa edilirler. 125 m den kısa olduğunda makine dairesi hariç tutularak küçük hasarlarda yüzdürülebilecek şekilde inşa edilirler.
Sıvılaştırılmış Gaz Taşımaları
LNG(Likit Doğal Gaz) ve LPG (Likit Petrol Gazı)taşımaları öncesinde ürünler yüksek basınç altında sıvılaştırılarak depolanmaktadır. LNG taşımalarında doğal gazın en küçük sıcaklıkta bile tehlikeli hale gelmesi nedeniyle LNG gemileri operasyonları diğer gemi operasyonlarından daha ayrı tutulmaktadır. LNG yükünün sıvılaştırılması, depolanması, soğutulması, elleçlenmesi alanında özel terminallere ihtiyaç duyulmaktadır. Gemilerde bulunan yüksek kalite yalıtım, LNG yükünün elleçleme ve yolculuk sırasında gemide sıvı halde tutulmasını sağlamaktadır. LPG taşımalarında özel ticari rotalar bulunmaktadır. Sıvılaştırma ve elleçleme maliyetleri oldukça yüksektir bu sebepten özel durumlarda yapılmaktadır. LPG taşımlarının bu tür tanker taşımalarında daha fazla pay aldığı görülmektedir. Taşıması sırasında özel dikkat gerektiren bu üründe oldukça tehlikeli bir yüktür.
