Gabya - Özlem Çakmak DENİZ KONŞİMENTOSU TÜRLERİ
Deniz yolu konşimentoları genelde iki temel grupta incelenmektedir. Bunlar:
- Devir yönünden konşimento türleri
- Yükleme durumuna göre deniz yolu konşimentoları
Ayrıca bunların yanında, özellikli deniz konşimentoları da bulunmaktadır.
Konşimentoların Devir Yönünden Türleri
Konşimentolar, yükletenin isteği üzerine gönderildiği tarafa göre yani devir yönünden üç şekilde düzenlenmektedir. Bunlar:
- Nama yazılı konşimento
- Emre yazılı konşimento
- Hamiline yazılı konşimento
1). Nama Yazılı Konşimento (Straight Bill of Lading)
Nama yazılı konşimentolar, ciro yoluyla devredilmesi mümkün olmayan malın mülkiyet hakkı ile beraber devredilmesi ve teslim edilmesi yoluyla devri mümkün olan konşimento türüdür.
Bu tip konşimentoların üzerine, malın alıcısı olan ithalatçının adı veya unvanı yazılır.
Taşınan mallar sadece konşimentoda adı yazılan muhataba teslim edilir ve başkasına ciro yoluyla teslim edilmesi söz konusu değildir.
2.) Emre Yazılı Konşimentolar (Negotiable Bill of Lading)
Kısaca bu tip konşimentolar, konşimento kimin adına düzenlenmiş ise malların sadece onun cirosu ile devredilebildiği konşimentolardır.
3.) Hamiline Yazılı Konşimentolar ( Bearer Bill of Lading)
Bu tür konşimentolar deniz ticaretinde çok nadir kullanılmaktadır. Çünkü oldukça risklidir.
Hamiline konşimentoyu elinde bulunduran taraf, taşımacı firmadan malların kendisine teslimini talep edebilir.
Hamiline yazılı konşimentonun hamili kim ise yani kim elinde bulunduruyor ise o kişi (konşimentonun zilyedi) hak sahibi sayılacağından senede bağlanmış olan hak, senedin mülkiyetinin devri konusundaki anlaşma ve senedin teslimi ile üçüncü kişilere devredilebilir.
Yükleme Durumuna Göre Deniz Konşimentoları
Bu sınıflandırmada, taşıyıcı firmanın yükletenden aldığı malları hemen gemiye yükleyi yüklemediğine göre iki çeşit konşimento düzenlenebilir. Bunlar:
- Teslim alındı (tesellüm) konşimentosu
- Yükleme konşimentosu
1. Teslim Alındı (Tesellüm) Konşimentosu
Taşınmak üzere alınan fakat henüz gemiye yükletilmemiş olan mallar için yükletenin talebi ve oluru ile düzenlenen bir belgedir. Tesellüm konşimentosuna malların ne zaman ve hangi gemiye yüklenmiş olduğuna dair bir kayıt düşüldüğü takdirde “yükleme konşimentosu” niteliğini alır ve onun yerine geçer
Kısaca tesellüm konşimentosu, taşınmak üzere teslim alınan ve henüz geminin bordasına konulmamış yük için düzenlenen bir belgedir. Tesellüm konşimentosunun düzenlenebilmesi için vasıtalı dahi olsa yükün taşıyanın zilyetliğine geçmesi zorunludur. Yani tesellüm konşimentosunun düzenlenebilmesi için yükün taşıyanın zilyetliğine geçmesi gerekir. Bir tesellüm konşimentosunun hamili, malın yüklenip yüklenmediğini ve ne zaman yükleneceğini bilemez. Malın yüklemeden önce kaybolması ve hiç yükletilmemesi olasılığı da bulunmaktadır. Bundan dolayı tesellüm konşimentosu konusu malların alım satım ve akreditif işlemleri risklidir. Bu sebeple tesellüm konşimentosu deniz aşırı satışlarda çoğu kez ifa olarak kabul edilmez ve kredi sağlamada yararlıdır.
2. Yükleme Konşimentosu
Yükün gemiye yüklenmesini izleyen süreçte düzenlenen konşimentodur. Yükün gemiye yüklendiği zaman taşımacı firma ya da onun acentesi tarafından düzenlenir.
Yükün gemiye alınması üzerine yükletenin talebiyle, yükün alındığı sırada daha önceden verilmiş olan geçici makbuz (mate’s receipt) veya tesellüm konşimentosunun geri verilmesi karşılığında düzenlenen bir belgedir.
Konşimentonun bütün örneklerinin metin itibariyle aynı olması, aynı zamanda kaç örnek düzenlendiğinin de konşimento üzerinde gösterilmesi zorunludur. Konşimento, taşıyanın tek taraflı yazılı beyanı olmakla ve kural olarak sadece onun imzasını içermekle beraber yükleten, taşıyanın talebi üzerine konşimentonun kendisi tarafından imzalanmış bir örneğini taşıyana vermek zorundadır. Bu konşimento kaptan kopyası (captain’s bill of lading) olarak anılıp gümrük işlemlerinde manifesto ile birlikte kullanıldığı gibi kaptana varma limanında kendisine ibraz olunan konşimento örneğini kontrol olanağını vermektedir.
3. Özellikli Deniz Konşimentoları
Deniz yolu ile taşımacılıkta kullanılan deniz konşimentoları, belirttiğimiz her iki gruptan birer özelliğe sahip olmakla birlikte, açıklayacağımız özelliklerden bir veya bir kaçını da üzerinde taşıyabilir. Bunlar:
- Temiz Konşimento (Clean Bill of Lading)
Temiz konşimento, mallarda veya ambalajlarında dış görünüş itibariyle gözle görülür bir hasar (kusur, bozuk, yırtık, kırık, çatlak, vb.) olduğunu açıkça gösteren ek bir ibare ya da kayıt taşımayan konşimentolara denir.
- Kirli Konşimento (Dirty Bill of Lading)
Taşıyıcı, malları gemiye teslim almadan önce inceler. Dış görünüş itibarıyla gözle görülür bir hasar (kusur, bozuk, yırtık, kırık, çatlak, vb.) tespit ettiği takdirde, bu durumu düzenleyeceği konşimentonun üzerine yazar. Böyle konşimentoya “Kirli Konşimento” denir. 9 Yani malın ambalajının sağlam olmadığını belirten konşimentodur. Malların ve ambalajlarının düzenli olmadığını tespit ettiği takdirde bu eksiklikleri konşimento üzerine yazar ve böylece sorumluluktan kurtulmuş olur.
- Bayat Konşimento (Stale Bill of Lading)
Deniz konşimentosunun da bulunabileceği vesaik, bankaya yasal bir vade içinde (vade belirtilmemiş ise, 21 gün içinde) bankaya ibraz edilmelidir. Bu tarihten sonra getirilen vesaike “Geçkin veya Bayat Evrak (Rezervli Evrak)” denilir. Bu vesaik içinde yer alan konşimentoya ise “Geçkin (Bayat) Konşimento” adı verilir. Geçkin konşimento bankalar tarafından kabul edilmez. Bankalar tarafından bu tip belgeler üzerinde işlem yapmak, rezerv kaldırılmadıkça mümkün değildir..
- Kısa Konşimento (Short Form Bill of Lading)
“Arkası Boş Konşimento (Blank Back Bili of Lading)” da denilen kısa konşimento, günümüzde birçok ülkede yaygın bir biçimde kullanılmaktadır. Kısa konşimentoların özelliği, taşıma şartlarının konşimentonun sadece ön yüzünde kısaca gösterilmesi, taşıma sözleşmesinin metnini oluşturan maddelerin konşimentonun arkasında yer almamasıdır. Bu konşimentoya “arkası boş” denilmesinin sebebi de budur. Kısa konşimento, taşıma şartlarının sadece bir kısmını kapsadığı için diğer konşimentolardan farklıdır.
- Düzenli Hat Konşimentosu (Liner Bill of Lading)
Bu tür bir deniz konşimentosu, aynı hat üzerinde tarifeli ve sürekli sefer yapan gemiler tarafından düzenlenir. Aynı hat üzerinde sefer yapan uluslararası taşıma firmaları, kendi aralarında bir birlik oluşturarak yükleme, boşaltma, navlun, istif, vb. konularda ortak bir tarife (liner terms) belirlerler. Bu tür konşimentolar ciro edilemez.
- Konteyner Konşimentosu (Container Bill of Lading)
Konteyner konşimentoları, konteynerle taşınan mallar için kullanılan ve gemi şirketleri ya da acenteleri tarafından düzenlenen konşimentolara denir. Bu konşimentolar yüklenenin beyanı üzerine düzenlenir. Bundan dolayı, taşıyanın herhangi bir kontrol sorumluluğu yoktur.
- Tek Konşimento (Through Bill of Lading)
Tek konşimento, malların taşınması sırasında yapılacak aktarmaları (deniz yolundan sonra kara yolu ya da kara yolundan sonra deniz yolu) kapsamak üzere hazırlanan konşimentoya denir. Bu konşimentoların düzenlenebilmesi için mutlaka deniz yolunun kullanılması gerekir.
- Ciro Edilemez Deniz Yolu Taşıma Senetler
Normal deniz yolu konşimentoları ciro edilebilme özelliğine sahip oldukları için malların ithalatçıya ulaşması bazen gecikebilmektedir. Bu durum ithalatçının ek masraflarla karşılaşmasına sebep olmaktadır. Bunu önlemek için uygulamada, ciro edilebilir bir kıymetli, evrak olmayan ve dolayısıyla daha hızlı hareket edebilen, “Ciro Edilemez Deniz Yolu Taşıma Senetleri” kullanılır.
PROF.DR.İSMET BALIK’IN DERS NOTLARINDAN ALINMIŞTIR.KENDİSİNE TEŞEKKÜR EDERİZ
