Genisapaz - Lütfullah Han Uçar DENİZ İŞ HUKUKUNDA İŞVEREN
Deniz İş Kanunu Md 2(A): Gemi sahibine veya kendisinin olmayan bir gemiyi kendi adına ve hesabına işleten kimseye “işveren” denir.
Gemi esas alınarak tanımlama yapılmış. Her gemi sahibi aynı zamanda Deniz İş Kanunu kapsamında bir “işveren” midir? Örneğin İş Kanununda işveren tanımı işçi kavramı esas alınarak tanımlanmış: işveren, işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişi.
İşveren sıfatının kazanılabilmesi için iş sözleşmesine dayalı olarak bir işçinin çalıştırılması gerekir. Yoksa başlı başına gemi sahibi olmak işveren sıfatının kazanımı için yeterli değildir.
Dolayısıyla Deniz İş Kanunundaki tanımın, sadece gemi üzerinden değil işçi ve iş sözleşmesi esasları üzerinden yapılması uygun olurdu. Bu bağlamda, işvereni “bir iş sözleşmesine dayanarak gemiadamı çalıştırmak suretiyle gemi işleten gerçek veya tüzel” şeklinde tanımlamak daha net bir tanım olur.
Deniz İş Kanununa göre işveren;
1) Gemi sahibi veya
2) Kendi nam ve hesabına bir gemiyi işleten kişi
Gemi Sahibi:
Deniz İş Kanunu tanımlar başlıklı 2.Md gemi sahibinin kim olduğuna dair ayrı bir tanım yok. TTK 1061 Md Donatan terimi kullanışmış ve donatan, “gemisini menfaat sağlamak amacıyla suda kullanan gemi maliki” olarak tanımlanmıştır.
Örn: eğlence veya eğitim amacıyla kullanılan bir gemi için “menfaat sağlamak” amacıyla kullanılıyor denilebilir mi? Menfaat illa ekonomik bir menfaat mi olmalı?
Deniz İş Kanunundaki gemi sahibi olarak tanımlanan işveren, TTK ‘da düzenlenen “donatan” kavramı ile sınırlı değildir. Yani bir kişi/ şirket TTK kapsamındaki “donatan” olarak nitelendirilmese dahi Deniz İş Kanunundaki “işveren” tanımı kapsamında olabilir eğer ki Kanunun 1. Md sayılan bir gemiye sahip ise. Örn gemi Türk bayraklı değil ise zaten Deniz İş Kanunu kapsamında bir gemiden
söz edilemeyeceği için bu Kanun uygulanmaz
Kendi Nam Ve Hesabına Bir Gemiyi İşleten Kişi:
Deniz İş Kanunu kapsamında işveren sıfatına haiz olabilmek için mutlaka gemi sahibi olmak gerekmez. Kanunda açıkça düzenlendiği üzere başkasına ait bir gemiyi kendi nam ve hesabına işleten kişi de işbu kanun kapsamında işveren olarak nitelendirilir eğer iş sözleşmesi ile bir gemiadamı çalıştırıyor ise.
TTK 1061/2 Md “kendisinin olmayan bir gemiyi menfaat sağlamak amacıyla suda kendi adına bizzat veya kapsan aracılığıyla kullanan kişi, 3. kişilerle olan ilişkilerinde donatan sayılır”
Gemi sahibi tanımında olduğu gibi, burada da Deniz İş Kanunundaki “kendi nam ve hesabını gemiyi işleten kişi” kavramı TTK 1061/2 deki tanımdan daha geniştir. “Menfaat sağlamak” şartı ile sınırlandırma yok. Örneğin çıplak gemi kira sözleşmesi (demise charterparty)
Deniz İş Hukukunda İşverenin (Gemi Sahibi veya İşleten) Borçları:
1) Ücret Ödeme Borcu: İşçinin iş görme borcu karşısında yer alan ve işverenin iş sözleşmesinde doğan en temel borcudur. İşveren iş görme karşılığından sözleşmeden ve yasadan doğan ücret ve ücretin eklerini (örn fazla mesai) ödemekle yükümlüdür.
2) Gemiadamını Koruma ve Gözetme Borcu: İşçinin sadakat borcunun karşılığı olarak işverende işçiyi koruma ve gözetme borcu altındadır. İşverenin, iş yerinde iş sağlığı ve güvenliği, işçinin kişiliğini korumak, işyerinde düzeni sağlamak, işçinin fiziksel ve psikolojik tacize uğramaması için önlem alması gibi borçlardan oluşur. Deniz iş hukukunda, gemide iş sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili önlemleri almak, gemiadamlarının iaşe ve barınma olanaklarını sağlamak, işe uygun gemiadamı çalıştırma gibi borçlar gemiadamını koruma ve gözetme borcu kapsamındadır.
3) Eşit Davranma Borcu: İşe alım süreci de dahil olmak üzere, iş ilişkisi süresince işveren çalışma koşulları, ücretler, izinler gibi hususlar yönünden gemiadamlarına eşit davranma aralarında ayrımcılık yapmama borcu altındadır. Eşit davranma borcu, uluslararası sözleşmelerde de düzenlenmiştir. Ayrıca Anayasanın 10. Md eşitlik ile ilgili düzenleme işverenin eşit davranma borcunun en önemli dayanaklarından birini oluşturmaktadır.
