İş hukuku

İş hukuku, işçi ve işveren ilişkilerini, bunların karşılıklı hak ve görevlerini, işe ve işyerine ilişkin yasa ve yönetmelikleri vb. konu alan hukuk dalıdır. 

İş hukuku kuralları bir iş sözleşmesine (hizmet akdine) dayalı iş ilişkilerini düzenler.

İş hukukunun doğuşu iş gücünün “ücretli” olarak “işçi” statüsü altında çalışma yaşamında yer alması ile birlikte olmuştur. XIII yüzyıl sonlarında İngiltere’ de başlayarak, daha sonra Avrupa ve Dünya ülkelerinde yayılan Sanayi Devriminin bir sonucudur.

Ülkemizde ilk sosyal mevzuata ait kurallar 1865’ de çıkarılan “ Dilaver Paşa Nizamnamesi” nin bazı maddelerinde düzenlenmiştir.  Ancak bu nizamnamede sosyal  yönden çok ekonomik yön ağırlıklıdır. Amacı da Ereğli kömür havzasında çalışan işçilerin verimini arttırmaktır. 

Türk tarihinde maden ocaklarında çalışan işçilerin sağlığını koruma ve çalışma koşullarını düzenleme amacı taşıyan ilk hukuksal metin olarak değerlendirilmektedir.

Osmanlı’nın ilk medeni kanunu olarak kabul edilen ve 1876’ da çıkarılan “Meccelle” de de sosyal çalışma hayatı ile ilgili bazı maddelere rastlanmaktadır.

İş hukuku işçi , işveren ve devlet arasındaki ilişkileri düzenleyen ve inceleyen bir hukuk dalıdır. Dolayısıyla iş hukuku alanında hem kamu hukuku kuralları hem de özel hukuk kuralları geçerli olduğundan karma nitelikli bir hukuk dalı olduğunu bilmekte yarar vardır.

İş hukukunun konusu , başkasına tabi olarak ücret karşılığında   yapılan iş dolayısıyla ortaya çıkan iş ilişkisidir.

İş hukukunun kapsamına giren konuları başlıca iş hukukunun genel esasları , bireysel iş hukuku ve toplu iş hukuku bölümleri altında toplamak mümkündür.

Bireysel iş hukuku , işçilerin işverenleri ile tek tek ilişkilerinin düzenlendiği hukuk dalıdır. 

İşçi ile işveren arasındaki ilişki iş akdi ile kurulmaktadır. İş akdi kavramı , bu akdin kurulması , tarafların bu sözleşmeden doğan hak ve borçları, iş akdinin askıya alınması , sona ermesi ve buna bağlanan hukuki sonuçlar  bireysel iş hukukunun konuları arasındadır. 

Hukukumuzda bireysel iş ilişkileri İş Kanunu , Deniz  İş Kanunu , Basın İş Kanunu ve Borçlar kanununun ilgili bölümlerinde düzenlenmektedir .

Toplu iş hukuku işçi ve işveren tarafların kendi aralarında birleşerek sendikalar oluşturmaları sonucunda ortaya çıkan ilişkilerin düzenlendiği hukuk dalıdır. 

Hukuk sistemimizde toplu iş ilişkileri  esas itibariyle Sendikalar Kanunu, Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu ve Kamu Görevlileri Sendikası Kanununda  düzenlenmiştir .

Grev , işçilerin, isteklerini işverene kabul ettirebilmek amacıyla ve yasaların öngördüğü biçimde, işlerini hep birlikte bırakmaları olup, lokavt ise işverenin, işçileri topluca işten çıkarmasını ifade eder. 

Ulusal mevzuatımızda iş hukuku ile ilgili hükümleri düzenleyen kaynaklar , Anayasa ,Kanunlar 4857 Sayılı İş Kanunu, 5953 Sayılı Basın İş Kanunu ,854 Sayılı Deniz İş Kanunu, Tüzükler (Fazla Çalışma Tüzüğü ,İş Süreleri Tüzüğü, Grev Tüzüğü ), Yönetmelikler , sözleşmeler ,işyeri iç yönetmelikleri ,örf ve adetler ile içtihatlardır.  

Uluslararası mevzuatta ise Uluslararası  Çalışma Örgütü Sözleşmeleri (İLO) , İkili anlaşmalar  , Ülkemizce Onaylanan Avrupa Sözleşmeleri  (Avrupa Sosyal Şartı (1989) – Göçmen İşçilere İlişkin Avrupa Sözleşmesi (1981) ) bu alandaki kuralları düzenleyen kaynaklardır.

4857 Sayılı İş Kanunumuz,  10/6/2003’te Resmi Gazete ’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 

Kanunun amacı madde 1’de ‘’ işverenler ile bir iş sözleşmesine dayanarak çalıştırılan işçilerin çalışma şartları ve çalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarını düzenlemektir.” şeklinde düzenlenmiştir. İş Kanununun hükümleri bu kanun kapsamına giren iş ilişkisi taraflarına , bu ilişkinin  söz konusu olduğu işyerlerine ve iş veren vekillerine uygulanmaktadır.

Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi, işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren, işçi ile işveren arasında kurulan ilişkiye iş ilişkisi denir. 

İşveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddî olan ve olmayan unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birime işyeri denir.

İşverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve meslekî eğitim ve avlu gibi diğer eklentiler ve araçlar da işyerinden sayılır.

İşyeri, işyerine bağlı yerler, eklentiler ve araçlar ile oluşturulan iş organizasyonu

kapsamında bir bütündür.

DENİZ İŞ KANUNU

Madde 1 – Bu kanun denizlerde, göllerde ve akarsularda Türk Bayrağını taşıyan ve yüz ve daha yukarı grostonilatoluk gemilerde bir hizmet akti ile çalışan gemiadamları ve bunların işverenleri hakkında uygulanır.           

 Aynı işverene ait gemilerin grostonilatoları toplamı yüz veya daha fazla olduğu veyahut işverenin çalıştırdığı gemiadamı sayısı 5 veya daha fazla bulunduğu takdirde birinci bent hükmü uygulanır.          

Bu kanunun uygulanmasında; sandal, mavna, şat, salapurya gibi olanlar da (gemi) sayılır.             

Cumhurbaşkanı, ekonomik ve sosyal gerekler bakımından bu kanun hükümlerini yukardaki bentlerin kapsamı dışında kalan gemilerle gemiadamlarına ve bunların işverenlerine kısmen veya tamamen teşmile yetkilidir.         

Yukardaki bentlerde yazılı gemilerin bu kanun kapsamına alınmaları sebebiyle yapılabilecek itirazlar Çalışma Bakanlığı tarafından incelenerek karara bağlanır. Bu itirazlar kanunun uygulanmasını durduramaz. 

Tanımlar 

Gemi sahibine veya kendisine ait olmayan bir gemiyi kendi adına ve hesabına işleten kimseye işveren ,

bir hizmet akdine dayanarak gemide çalışan kaptan , zabıt ve tayfalarla diğer kimselere gemi adamı,

gemiyi sevk ve idare eden kimseye veya zorunlu sebeplerle görevi başında bulunmaması halinde ona vekalet eden kimseye kaptan ,

kaptan veya işveren adına ve hesabına harekete yetkili olan kimseye işveren vekili denir. 

Geminin  Deniz İş Kanunu kapsamına girmesi için bulundurması gereken şartlar ;  

1. Türk bayrağı taşımalı 
2. Harp gemisi olmamalı 
3. Yüz veya daha yukarı grostonilatodaki gemi olmalı

İstisnaları :

1. İşverenin çalıştırdığı  gemi adamı sayısının beş 

veya daha fazla olması 

2. Aynı işverene ait birden fazla gemi olması durumu

Deniz İş Kanunu hükümleri , mütekabiliyet esaslarına göre Türk gemi adamlarına aynı mahiyette haklar tanıyan devletlerin uyruğunda olup bu kanun kapsamına giren gemilerde çalışan gemi adamlarına da uygulanır. (DİşK m.4)  

Deniz İş Kanununun 5.maddesine “Hizmet akdi işveren veya işveren vekiliyle gemi adamı arasında yazılı olarak iki nüsha yapılır ve taraflardan her birine birer nüsha verilir.” 

Bir gemide çalışacak gemi adamının işverenle iş sözleşmesinin ana öğeleri bakımından anlaşması hizmet akdinin doğması için yeterlidir. 

Hizmet akdinin yazılı yapılmaması sözleşmeyi geçersiz hale getirmeyecektir. 

Yazılı şekil şartı geçerlilik şartı değildir. Sadece ispat açısından kolaylık sağlayacaktır. 

Madde 6 – Bu kanuna göre yapılacak yazılı akitlerde aşağıdaki hususların bulunması gerekir:

1. İşverenin adı ve soyadıyla ikametgah adresi,

2. Gemi adamının adı, soyadı, doğum tarihi ve yeri, sicil numarası ve ikametgah adresi,
3. Gemiadamının çalışacağı geminin ismi, sicil numarası, grostonilatosu ve kaydedildiği sicil dairesi (Gemiadamının aynı işverenin muhtelif gemilerinde çalışması ihtimali mevcutsa, bu hizmet akdinde ayrıca belirtilir.)
4. Aktin yapıldığı yer ve tarih,
5. Gemiadamının göreceği iş,
6. Gemiadamının hizmete başlayacağı tarih ve yer,
7. Hizmet akdinin belli bir süre için yapılmış olup olmadığı, belli bir süre için yapılmış ise süresi veya sefer üzerine

ise hangi sefer olduğu,

8. Kararlaştırılan ücret esası ile miktarı,
9. Ücretin ödeme zamanı ve yeri ile zorunlu tutulan işverenler için gemi adamının ücret, prim, ikramiye ve bu

nitelikteki her çeşit istihkakının ödeneceği banka özel hesap numarası,

10. Avans şartları,
11. Diğer iş şartları,
12. Tirimciler ve ateşçiler ile yapılacak hizmet akitlerinde 25/5/1959 gün ve 7292 sayılı kanunla onanan sözleşmenin özeti.

Hizmet sözleşmesi belirli bir süre ve sefer için veya belirsiz süreli yapılabilir. 

Belirli süreli hizmet sözleşmesi

Belirli bir süre için yapılmış hizmet akdi bu sürenin bitiminde sona erer. Hizmet akdi gemi seyir halinde iken sona ererse akit, geminin ilk limana varmasına ve güvenlik altına alınmasına kadar devam eder. 

Belirli sefer için yapılmış hizmet akdi, akitte yazılı seferin sonunda geminin vardığı limanda yükünü boşaltmasıyla sona erer.

Belirsiz süreli hizmet sözleşmesi : 

Sözleşme içinde süreye ilişkin bir hüküm olmaması ya da açıkça süresiz bir sözleşme üzerinde anlaşma olduğuna ilişkin bir ibarenin bulunması durumunda sözleşme süresizdir. 

Kural olarak ancak taraflardan birinin sözleşmeyi feshettiğini öteki tarafa bildirmesi ile sona erer.

Sözleşme ister belli sefer, ister belirli süre için yapılmış olsun, seferin ya da sürenin sonunda gemi adamı işverenin rızasıyla işine devam ederse, sözleşme sonraki sefer süresince, ya da aynı süre için uzatılmış olur. 

Bu uzama iki kez yenilenirse, bu sözleşmelerin süresiz sözleşme haline geldiğinin kabul edilmesi gerekir.

İş sözleşmesinin noterde yapılmasına gerek yoktur. Ancak noterde imzaların tasdik edilmesi istenebilir. 

Gemi adamıyla işveren veya işveren vekili arasında yapılacak hizmet akitleri, her türlü resim ve harçtan muaftır.

Deneme süresi yalnız süresiz hizmet akitlerinde kararlaştırılabilir ve bu süre bir ayı geçemez. 

Bu süre içinde taraflar hizmet akdini bildirimsiz ve tazminatsız bozabilirler. Ancak gemi adamının çalıştığı günler için ücret hakkı saklıdır. 

Çalışma belgesi

 Madde 12 – İşinden ayrılan gemi adamına işveren veya işveren vekili tarafından işinin çeşidinin ne olduğunu ve süresini gösteren bir belge verilir. Bu belgeye gemi adamı isterse, kendisinin durumu ve davranışlarıyla, çalışmasının ne yolda olduğu da ayrıca yazılır.

 İşveren veya işveren vekilinin belgedeki imzası, gemi adamı dilerse bağlama limanındaki liman reisliği tarafından onaylanır. 

Kamu hizmeti gören idarelere yahut kamu yararına yardımcı derneklere bağlı gemilerden çıkan gemi adamının aldığı belgeler hakkında yukarı ki onay hükmü uygulanmaz. 

İşveren veya işveren vekili, gemi adamının istediği belgeyi vermemekte direnirse veyahut belgeye gemi adamı için doğru olmayan yazılar yazarsa, gemi adamının yahut yeni işine girdiği işverenin isteği üzerine, bağlama limanındaki liman reisliğince yapılacak inceleme sonucunu gösteren bir belge gemi adamına veya yeni işverene verilir. 

Liman reisliği tarafından yapılacak inceleme bir haftada bitirilir. Kamu hizmeti gören idarelere bağlı gemilerden çıkan gemi adamına belge verilmek istenmez veyahut belgeye doğru olmayan yazılar yazılırsa, gerekli incelemenin yapılması için bu gemilerin bağlı oldukları makamlara başvurulur. 

Belgenin vaktinde verilmemesi veyahut belgede doğru olmayan yazılar bulunmasından zarar gören gemi adamı veyahut gemi adamını işe alan yeni işveren eski işverenden tazminat isteyebilir. Bu belgeler her türlü resim ve harçtan muaftır.

Engelli ve eski hükümlü çalıştırma: 

Madde 13 – Bu kanunun kapsamına giren işveren veya işveren vekilleri, işyerlerinde İş Kanununun ve bununla ilgili yönetmeliğin bu konuda koyduğu hükümler, esaslar, ölçüler ve şartlara göre engelli ve eski hükümlü gemi adamı çalıştırmak zorundadır.

HİZMET SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ

Hizmet sözleşmesini sona erdiren durumlar : 

1- Ölüm

2- Tarafların anlaşması

3- Belirli bir süre veya sefer için yapılmışsa süre veya seferin sona ermesi

Bunların dışında belirsiz süreli hizmet akitlerinin sona erdirilmesi bakımından 2 ana düzenleme vardır (DİşK m.14) : 

4- Önelsiz süre vermeksizin fesih  (Haklı Sebeple Fesih )

5- Süre vererek, önelli fesih ( Bildirimli fesih )

Önelsiz fesih ve infisah

Madde 14 – Süresi belirli olan veya olmayan yahut da sefer üzerine yapılan hizmet akdi: 

I – İşveren veya işveren vekili tarafından:

1. a) Gemiadamının herhangi bir limanda geminin hareketinden önce gemiye dönerek hizmete girmemesi veya gemiye hiç dönmemesi, 
2. b) Gemi adamının gemide hizmet görmesinin tutukluluk, hapis veya gemide çalışmaktan menolunması gibi sebeplerle imkansız bir hal alması, 
3. c) Gemi adamının işveren veya işveren vekiline karşı, kanuna, hizmet akitlerine sair iş ve çalışma şartlarına aykırı hareket etmesi, 

ç) Gemi adamının işveren veya işveren vekiline karşı denizcilik kural ve teamüllerine veya ahlak ve adaba aykırı hareket etmesi, 

Gemi adamı tarafından: 

1. Ücretin kanun hükümleri veya hizmet akdi gereğince ödenmemesi, 
2.  İşveren veya işveren vekilinin gemi adamına karşı, kanuna, hizmet akitlerine veya sair iş şartlarına aykırı hareket etmesi, 
3. İşveren veya işveren vekilinin gemi adamına karşı denizcilik kural ve teamüllerine veya ahlak ve adaba aykırı hareket etmesi, 

işveren, işveren vekili veya gemi adamı tarafından:

1. a) Geminin herhangi bir sebeple 30 günden fazla bir süre seferden kaldırılması,
2. b) Gemi adamının herhangi bir sebeple sürekli olarak gemide çalışmasına engel bir hastalığa yakalanması veya engelli hâle gelmesi, hallerinde feshedilebilir. 

IV – Geminin kayba uğraması, terk edilmesi veya harp ganimeti ilan edilmesi veyahut Türk Bayrağından ayrılması hallerinde ise hizmet akdi kendiliğinden bozulur.

• İş sözleşmesinin haklı nedenle feshi durumlarıyla ilgili iki zamanaşımı süresi öngörülmüştür : 

1. haklı nedeni öğrendikleri günden başlayarak 6 işgünü içinde ,
2. herhalde fiilin vukuundan itibaren 1 sene geçmeden fesih açıklamasında bulunmak zorundadırlar .

• Fesih beyanının yazılı olarak yapılması ve haklı fesih nedeninin kanıtlanabilmesini sağlayacak bir tutanağın düzenlenmesi  ispat açısından önemlidir. 

DİşK m. 16 hükmüne göre belirsiz süreli iş sözleşmeleri önceden süre verilmeksizin bozulamaz. Sözleşme sona erdirilmeden önce durumun karşı tarafa bildirilmesi zorunluluğu vardır. 

Madde 16 – A) Süresi belirsiz hizmet akdi, 14 üncü maddede yazılı durumlar dışında gemi adamının işe alınmasından itibaren altı ay geçmedikçe bozulamaz. 

1. B) Süresi belirsiz hizmet akitlerinin çözülmesinden önce durumun diğer tarafa bildirilmesi gerekir. Hizmet akdi: 
2. İşi altı ay sürmüş olan gemi adamı için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak iki hafta sonra, 
3.  İşi altı aydan bir buçuk yıla kadar sürmüş olan gemi adamı için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak dört hafta sonra, 
4.  İşi bir buçuk yıldan üç yıla kadar sürmüş olan gemi adamı için bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak altı hafta sonra, 
5. İşi üç yıldan fazla sürmüş olan gemi adamı için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak sekiz hafta sonra, bozulmuş olur.
6.  Öneller asgari olup toplu iş sözleşmesiyle veya hizmet akdi ile artırılabilir. 
7.  Bildirme şartına uymayan taraf, yukarıda yazılı önellere uygun ücret tutarında tazminat ödemek zorundadır. 

Gemi adamının sendikaya üye olması, şikayete başvurması gibi sebeplerle işinden çıkarılması hallerinde ve genel olarak hizmet akdini bozma hakkının kötüye kullanıldığını gösteren diğer durumlarda “B” bendinde yazılı önellere ait ücretlerin üç katı tutarı tazminat olarak ödenir. 

Tarafların ayrıca tazminat isteme hakkı saklıdır.

Fesih hükmünün başlangıcı:

Madde 17 – 14 ve 16 ncı maddelere göre hizmet akdinin feshinde fesih keyfiyeti, gemi seyir halinde ise, kararlaştırılmış limanda ve kararlaştırılmış liman değiştirildiği takdirde ilk uğrayacağı limanda geminin emniyet altına alınmasına kadar uzatılmış sayılır.

Bu durumda ister derhal ister süre vererek fesih yapılmış olsun; ister işveren ister işveren vekili veya gemi adamı tarafından fesih yapılmış olsun gemi adamının çalıştığı gemi seferdeyse de fesih, hükümlerini ancak geminin kararlaştırılmış limana veya bu değiştirildiği takdirde ilk uğrayacağı limana varmasından sonra doğacaktır.

Hizmet aktinin işveren veya işveren vekili tarafından feshedilmesi halinde sebepleri ile birlikte gemiadamına yazılı olarak bildirilmesi şarttır. 

Bildirim imkanı olmayan hallerde durum bir tutanakla tespit olunur.

Geminin Türk Bayrağını taşıma hakkı bulunduğu sürece mülkiyetin kısmen veya tamamen herhangi bir şahsa geçmesi hizmet aktinin feshini gerektirmez.

KIDEM TAZMİNATI

Kıdem tazminatı , işçinin yıpranması karşılığı olarak , işverence yasa gereği ödenmesi gereken para miktarını ifade etmektedir. 

Gemiadamının kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için işverenle arasında bir hizmet akdi yapılmış olmalı ayrıca sözleşme 20. maddede belirtilen durumlardan birisiyle sona ermiş olmalıdır.  

Bu Kanuna tabi gemi adamlarının hizmet akitlerinin:

1. İşveren tarafından bu Kanunun 14 üncü maddesinin 1 inci bendinde gösterilen sebepler dışında, 
2. Gemi adamı tarafından bu Kanunun 14 üncü maddesinin II nci ve III üncü bentleri uyarınca, 
3. Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla,
4. Bağlı bulundukları kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı, yahut toptan ödeme almak amacıyla, feshedilmesi veya gemi adamının ölümü veya 14 üncü maddenin 4 üncü (geminin kayba uğraması, terk edilmesi, harp ganimeti ilan edilmesi veya Türk Bayrağından ayrılması) bendi sebebiyle son bulması hallerinde gemi adamının işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence gemi adamına 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. 

Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır.

Madde 14 – Süresi belirli olan veya olmayan yahut da sefer üzerine yapılan hizmet akdi:

 I – İşveren veya işveren vekili tarafından: 

1. Gemiadamının herhangi bir limanda geminin hareketinden önce gemiye dönerek hizmete girmemesi veya gemiye hiç dönmemesi, 
2.  Gemiadamının gemide hizmet görmesinin tutukluluk, hapis veya gemide çalışmaktan menolunması gibi sebeplerle imkansız bir hal alması, 
3. Gemiadamının işveren veya işveren vekiline karşı, kanuna, hizmet akitlerine sair iş ve çalışma şartlarına aykırı hareket etmesi, 
4. Gemiadamının işveren veya işveren vekiline karşı denizcilik kural ve teamüllerine veya ahlak ve adaba aykırı hareket etmesi,

Gemi adamı tarafından:

1. a) Ücretin kanun hükümleri veya hizmet akdi gereğince ödenmemesi,
2. b) İşveren veya işveren vekilinin gemi adamına karşı, kanuna, hizmet akitlerine veya sair iş şartlarına aykırı hareket etmesi,
3. c) İşveren veya işveren vekilinin gemi adamına karşı denizcilik kural ve teamüllerine veya ahlak ve adaba aykırı hareket etmesi,

III – İşveren, işveren vekili veya gemi adamı tarafından:

1. a) Geminin herhangi bir sebeple 30 günden fazla bir süre seferden kaldırılması,
2. b) Gemiadamının herhangi bir sebeple sürekli olarak gemide çalışmasına engel bir hastalığa yakalanması veya engelli hâle gelmesi,

• Aynı kıdem süresi için bir defadan fazla kıdem tazminatı veya ikramiye ödenmez .
• Kıdem tazminatının hesaplanması, son ücret üzerinden yapılır. Sefer, parça  başına akord, götürü veya yüzde usulü gibi ücretin sabit olmadığı hallerde son bir yıllık süre içinde ödenen ücretin o süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama ücret bu tazminatın hesabına esas tutulur. 

Gemi adamının ölümü halinde yukarıdaki hükümlere göre doğan tazminat tutarı,kanuni mirasçılarına ödenir.

Yurda İade (m.21)

Hizmet akdinin haklı nedenlerle işveren veya işveren vekili veya gemi adamı tarafından yurt dışında feshi halinde, işveren veya vekili gemi adamını hizmet akdinde başka bir hüküm yoksa, geminin bağlama limanına iade etmek ve gemi adamlarının iadeye ilişkin ve durumuna uygun yol, iaşe ve sair zaruri masraflarını karşılamak veya ödemek zorundadır. 

Yabancı gemi adamiyla yapılan hizmet aktinde ayrı bir hüküm yoksa, işveren veya işveren vekili yabancı gemi adamını ikametgahının bulunduğu mahal limanına iade etmek zorundadır (m.22) 

Hizmet aktinin herhangi bir Türk limanında feshi halinde akitte başka hüküm yoksa, gemiadamının işveren veya işveren vekili tarafından 21 inci maddedeki ölçüler içinde bağlama limanına iadesi zorunludur.               

Ancak, hizmet aktinin, 14 üncü maddesinin 1 inci bentine göre, feshi halinde bu madde hükmü uygulanmaz. 

İşveren veya işveren vekilinin iade zorunluluğuna uymaması halinde, gemi adamı yurda dönmek için yaptığı durumuna uygun yol, iaşe ve sair masrafları ve ayrıca 15 günlük ücreti tutarında bir tazminatı işveren veya işveren vekilinden isteyebilir.

Yabancı bir memlekette işine son verilen veya hizmet akdi yabancı bir memlekette sona eren gemi adamı o memlekette denizcilik işleriyle ilgili olsun veya olmasın, başka bir işverenle hizmet akdi yaparsa eski işveren veya  işveren vekilinin gemi adamını yurda iade zorunluluğu kalkar. 

21, 22 ve 23 üncü maddelerde yazılı hallerde gemi adamı, işine son verilmesi yahut hizmet akdinin sona ermesi gününden başlayarak bir hafta içinde yurda iade edilmesini istemezse işveren veya işveren vekili iade ile zorunlu  tutulamaz.

Bu kanunun 14 üncü maddesinin (1) numaralı bendinin (b) fıkrasında yazılı durumlar (Gemiadamının tutukluluk, hapis veya gemide çalışmaktan menolunması gibi sebepler) gemi adamına yüklenemeyecek sebepler altında doğmuşsa veya gemi adamı için hastalık ve sair zorunlu sebepler meydana gelmişse bu maddenin ikinci fıkrasındaki bir haftalık süre, engellerin kalktığı günden itibaren başlar. 

İş Süresi (DİşK m.26)

Genel bakımdan iş süresi, günde sekiz ve haftada kırk sekiz saattir. Bu süre haftanın iş günlerine eşit olarak bölünmek suretiyle uygulanır.

İş süresi, gemi adamının işbaşında çalıştığı veya vardiya tuttuğu süredir.

İşveren veya işveren vekili, gemi adamının vardiyalarını yemek ve dinlenme zamanlarını bir çizelge ile belirtmek ve bu çizelgeyi gemi adamlarının görebilecekleri bir yere asmak zorundadır.

İstisnalar (DİşK m.27)

Aşağıdaki işleri görenler bu kanunun iş sürelerine ilişkin hükümlerine tabi değildirler.

1. Birden fazla kaptanın bulunduğu gemilerde birinci kaptan veya bu kanunun  2 nci maddesinin (C) fıkrasında yazılı (kaptan) olduğu şekilde kendisine vekalet eden kimse (kılavuz kaptanlar dahil),

2. Birden fazla makinistin bulunduğu gemilerde baş makinist,
3. Doktor ve sağlık memurları,
4. Hemşire ve hastabakıcılar,
5. Asli görevleri can, mal ve gemi kurtarma olan kurtarma gemilerinde çalışan gemi adamları,
6. Gemide kendi nam ve hesabına çalışanlar.

Fazla Çalışma 

• Günlük 8 saat, haftalık 48 saatlik çalışmanın üzerinde yapılan çalışmalar fazla çalışma sayılmaktadır. 
• Yapılacak fazla çalışmaların belli bir nedene bağlanması gerekmediği gibi, gemi adamının onayının alınması da zorunlu değildir. 
• Gemi adamı, işveren veya vekilinde böyle bir talep geldiği takdirde fazla çalışma yapmak zorundadır. 
• Fazla çalışma halinde her saatine ödenecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarı % 25 oranında arttırılmak suretiyle bulunacak miktardan az olamaz.

Fazla Çalışma Sayılmayan Durumlar

1. Geminin, gemideki şahısların veya gemi hamulesinin selameti için kaptanın yapılmasını zaruri gördüğü işler, 
2. Gümrük, karantina vesaire sıhhi formaliteler dolayısıyla yerine getirilmesinde zorunluluk bulunan ilave işler, 
3. Gemi seyir halinde veya limanda iken gemide yaptırılan (yangın, gemiyi terk etme, denizde çatışma, denizden adam kurtarma ve savunma) talimleri. 

Fazla saatlerle çalışmaları belgelemek üzere işveren veya işveren vekili noterden tasdikli ayrı bir defter tutmak zorundadır. 

Bu defterde gemi adamına uygulanan zam nispetleriyle fazla çalışmanın yapıldığı gün ve o güne düşen miktarı ve gemi adamının hakkettiği fazla çalışma ücreti gösterilir. 

Fazla saatlerle çalışma ücretlerinin asıl ücretler için hizmet akdinde gösterilmiş bulunan zaman, yer ve devrelerde, işveren veya işveren vekili tarafından gemi adamlarına tam olarak ödenmesi zorunludur.

Ücret

Ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkak gemi adamına işi karşılığında işveren veya işveren vekili tarafından ödenen bir meblağdır. 

Ücret ödeme devresi bir aydan fazla olamaz.

Hizmet akdinin sona ermesi veya bozulması halinde işveren veya işveren vekili gemi adamının ücretini derhal ve tam olarak ödemek zorundadır.

Haklı bir sebep olmaksızın işini yapmayan gemi adamı, keyfiyet gemi jurnaline kaydedilmek ve jurnali yoksa bir tutanakla belgelenmek şartıyla bu müddete ait ücretten mahrum edilir.

Bu yüzden uğradığı zararın telafisi için işverenin tazminat istemek hakkı saklıdır.

Avans

İşveren veya işveren vekili, gemi adamlarının istekleri halinde kendilerine hizmet akdinde yazılı esaslara göre avans ödemeye zorunludur.

Ücret Defteri

Her gemide, noterlikçe tasdikli bir ücret ödeme defteri tutulur. Şu kadar ki, liman seferi yapan gemilerde bu defter işveren bürosunda da tutulabilir.

 Hizmet akitleri gereğince gemi adamlarına yapılacak her çeşit ödemelerin bu deftere kaydedilmesi ve kayıtların imza veya makbuzla belgelenmesi zorunludur. İstek halinde, bu kayıtların tasdikli bir örneği gemi adamına verilir. 

Bu muameleler her türlü resimden muaftır. Belgeye dayanmaksızın yapılan ödeme iddiaları muteber değildir.

Ücretin saklı kısmı

Gemiadamının ücretinin ayda 240 lirası haczedilemez veya başkasına devir ve temlik olunamaz. Ancak gemi adamının bakmak zorunda olduğu aile üyeleri için hakim tarafından takdir edilecek miktar bu paraya dahil değildir. Bu kayıtlamalar, nafaka borcu alacaklılarının haklarını kaldırmaz. 

İşveren Hesabına İaşe (Besleme)

Bu kanuna tabi gemilerde iaşe servisi kurulması zorunludur. Gemi adamları hizmete başladığı günden başlayarak hizmetten çıkış anına kadar gemide işveren tarafından bedelsiz iaşe olunurlar. 

İaşenin zorunlu sebeplerle uygulanamaması halinde işveren veya vekilince başkaca münasip bir iaşe imkanı sağlanır veya nakden ödeme usulü uygulanır.

Limanlar içinde, şehir hatlarında, körfezlerde, göllerde ve akarsularda yolcu ve yük nakleden gemilerde, mavna, şat ve benzerlerinde iaşe servisi kurulması zorunlu değildir. 

Bu durumda işveren veya işveren vekili iaşe zorunluluğunu nakden ödemek suretiyle yerine getirir.

İkametgah Yeri Sağlanması

 Gemi adamlarına işe giriş gününden başlayarak işten çıkış gününe kadar rütbeleri, sayıları ve geminin büyüklüğüne uygun olarak ve yalnız kendileriyle eşyalarına ait olmak üzere gemi içinde ikamet yerleri bedelsiz olarak sağlanır.

Herhangi bir zorunlu sebep yüzünden gemi adamlarının gemide ikametine imkan olmazsa işveren veya işveren vekili tarafından başka bir ikamet imkanı sağlanır.

Asgari Ücret 

Gemi adamlarının asgari ücretleri, İş Kanununun ilgili maddesi  gereğince tespit olunur. (İşK m.39 – Gemi adamlarının asgari ücretleri, İş Kanununun ilgili maddesi  gereğince tespit olunur. )

Ücret Kesintisi

İşveren veya işveren vekili toplu iş sözleşmesi ve hizmet akitlerinde gösterilmiş olan sebepler dışında gemi adamına ücret kesintisi cezası uygulayamaz. 

Gemi adamı ücretlerinden ceza olarak yapılacak kesintilerin gemi adamına hemen sebepleriyle bildirilmesi gerekir. 

Gemi adamı ücretlerinden bu yolda yapılacak kesintiler bir ayda üç gündelikten fazla olamaz.

Gemi adamlarından kesilen ücret kesimi cezaları hakkında İş Kanununun aynı konuya ilişkin diğer hükümleri uygulanır.

Zarar Karşılığı Kesinti

Hizmet akitlerinde işveren veya işveren vekilinin tazminat karşılığı olarak gemi adamı ücretlerinden geçici olarak alıkoyacağı miktar on haftada eşit taksitlerle kesilmek üzere gemi adamının on günlük ücret tutarından fazla olamaz.

Tazminat karşılığı bu kesintiler, bütün iş süresi içindir ve bundan bir miktar mahsup edilince yeniden aynı esaslar dairesinde kesinti yapılabilir.

 Tazminat kesintileri, mahsup yapılmasını gerektirecek bir zarar yapılmadan işten ayrılma hallerinde gemi adamına kesintisiz olarak geri verilir. 

Tazminat karşılığı geçici olarak alıkonulan paradan, mahsup yapılması gerektiği zaman gemi adamı isterse işveren kendisine mahsubun hangi esaslara göre yapıldığını anlatmak ve buna ait hesaplarla fatura ve başka belgeleri göstermek zorundadır. 

Tazminat karşılığı olarak alıkonulan paradan ancak o gemi adamı tarafından yapılan zarar için mahsup yapılır. Tazminat kesintileri milli bankalardan birisine en geç üç ay içinde yatırılır. Banka faizleriyle diğer gelirleri işçilere iadesine kesinti ile birlikte ödenir.

Yıllık Ücretli İzin

Aynı işveren emrinde veya aynı gemide bir takvim yılı içinde bir veya birkaç hizmet akdine dayanarak en az altı ay çalışmış olan gemi adamı, yıllık ücretli izine hak kazanır.

İzin süresi, altı aydan bir yıla kadar hizmeti olan gemi adamları için 15 günden ve bir yıl ve daha fazla hizmeti olanlar için yılda bir aydan az olamaz. İzin işverenin uygun göreceği bir zamanda kullanılır. Bu haktan feragat edilemez.

Bir aylık izin, tarafların rızasıyla aynı yıl içinde kullanılmak suretiyle ikiye bölünebilir. Gemi adamı, yıllık ücretli iznini yabancı bir memleket limanında veya hizmet akdinin yapılmış bulunduğu mahalden gayri bir yerde kullanmaya zorlanamaz. 

Gemi adamı, dilerse, işveren veya işveren vekilinden ücretli izne ilişkin olarak 7 güne kadar ücretsiz yol izni de isteyebilir. 

Gemiadamının hakkettiği yıllık ücretli izni kullanmadan hizmet akdi 14 üncü maddenin II, III ve IV üncü bentlerine göre bozulursa, işveren veya işveren vekili izin süresine ait ücreti, gemi adamına ödemek zorundadır.

Hafta Tatili ve Ücreti 

Liman hizmeti ve şehir hattı gemilerinde gemi adamının haftada altı günden fazla çalıştırılması yasaktır. Bunlardan hafta tatili günü çalıştırılanlara, haftanın diğer bir gününde nöbetleşe izin verilir. 

Bu kanunun uygulandığı gemilerde, haftanın tatilden önceki günlerinde sürekli olarak çalışmış bulunan gemi adamlarına çalışılmayan hafta tatili günü için işveren veya işveren vekili tarafından bir iş karşılığı olmaksızın ve ücret ödeme şekline bakılmaksızın bir gündelik tutarında ücret ödenir. 

Evlenmelerde üç güne, ana ve babanın, karı ve kocanın, kardeş ve çocukların ölümünde iki güne kadar verilmesi gereken izin süreleriyle bir haftalık süre içinde kalmak üzere işveren tarafından verilen diğer izinler ve hekim raporlarıyla verilen dinlenme ve hastalık izinleri, fiilen çalışılmış günler gibi hesaba katılır.

Zorlayıcı ve ekonomik bir sebep olmadan gemideki çalışmaların haftanın bir veya birkaç gününde işveren veya işveren vekili tarafından tatil edilmesi halinde, haftanın çalışılmayan günleri, ücretli hafta tatiline hak kazanmak için çalışılması gereken altı günün hesabında göz önünde tutulur. 

Gemide işin bir haftadan fazla süre ile tatil edilmesini gerektiren zorlayıcı sebepler ortaya çıktığı zaman, bu süreye rastlayan hafta tatili ücreti, yarım gündelik tutarında ödenir. 

Kısa, yakın ve uzak sefer yapan gemilerde çalışan gemi adamlarına işveren veya işveren vekili tarafından geminin seferde bulunduğu müddete rastlayan hafta tatili günleri için yukarıdaki şartlar aranmaksızın ve bir iş karşılığı olmaksızın, ayrıca bir gündelik tutarında hafta tatili ücreti ödenir.

Ulusal Bayramlar ve  Genel Tatiller

Ulusal Bayram ve genel tatil günlerinde, bir iş karşılığı olmaksızın bir günlük ücret tutarında tatil ücreti, ücret ödeme şekline bakılmaksızın ayrıca ödenir. Bu günlerde ayrıca çalışılması halinde ise, bir ücret daha hak edecektir.

Fazla çalışma karşılığı olarak alınan ücret ve primlerle sosyal yardımlar, ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri için verilen ücretlerin tespitinde hesaba katılmaz. 

Geçici İş Göremezlik

Gemiadamlarına, geçici iş göremezlik ödeneği ödenmesi gerektiği zamanlarda, geçici iş göremezlik süresine rastlıyan ulusal bayram, genel tatil ve hafta tatili ödenekleri, aynı ölçülerle ödeme yapan kurum ve sandıklar tarafından ödenir .

Görevli ve Yetkili Mahkeme

Bu kanun kapsamına giren gemi adamlarıyla bunların işveren veya işveren vekilleri arasında bu kanundan veya hizmet akdinden doğan davalar hakkında, 5521 sayılı kanun (İş Mahkemeleri Kanunu) hükümleri uygulanır.

 Hizmet akdinde ayrıca bir hüküm yoksa dava, geminin bağlama limanında iş davalarını bakmaya yetkili mahkemede görülür.

Bu kanun hükümleri, gemiadamına daha elverişli hak ve menfaatler sağlayan kanun, toplu iş sözleşmesi, hizmet akti, örf ve adetlerden doğan haklara engel olmaz. 

Bu kanunun uygulanması sonucu olarak işverene düşen yükümlülükler, gemi  adamlarının ücret ve sair haklarının daha aşağı sınırlara indirilmesine sebep tutulamaz. 

Bu kanun hükümlerinin gereği gibi yürütülmesini sağlamak üzere yapılması gereken takip, denetim ve teftişler Çalışma Bakanlığı tarafından yapılır. 

Bu konuda İş Kanununun iş hayatının denetim ve teftişine ilişkin hükümleri ve aynı kanunun bu hükümlerle ilgili ceza maddeleri uygulanır. 

Cezai Hükümler

1- Kanunun 5 inci maddesi gereğince gemi adamları ile yazılı akit yapmayan, 

2- 12 nci madde gereğince işinden ayrılan gemi adamına çalışma belgesi vermeyen, beş işçiye kadar (beş işçi dahil) işçi çalıştıran işveren veya vekili 1500 Türk Lirası, daha fazla işçi çalıştıranlara 3000 Türk Lirası idarî para cezası verilir.

3- 13 üncü madde gereğince engelli ve eski hükümlü gemi adamı çalıştırma ile ilgili kanun ve yönetmelik hükümlerine uymayan işveren veya işveren vekiline çalıştırmadığı her engelli veya eski hükümlü ve çalıştırmadığı her ay için 2000 Türk Lirası idarî para cezası verilir.

1. a) 20 nci madde gereğince gemi adamının kıdem tazminatını ödemeyen,
2. b) 28 inci madde gereğince gemi adamının fazla çalışma ücretini ödemeyen,
3. c) 29 uncu madde gereğince gemi adamının ücretini zamanında ve tam olarak ödemeyen,

ç) 33 üncü maddede sözü geçen iaşe veya nakden ödeme zorunluluğuna uymayan,

1. d) 37 nci maddede sözü geçen asgari ücretten aşağı ücret ödeyen,

İşveren veya işveren vekili hakkında, bu durumda olan her gemi adamına karşılık, ödemediği meblağ veya temin ile mükellef olduğu iaşenin tekabül ettiği bedelin, bin Türk Lirasından aşağı olmamak üzere iki katı tutarında idarî para cezası verilir.

2. a) 21 ve 23 üncü maddeler gereğince gemi adamının iade zorunluluğuna uymayan,
3. b) 26 ncı maddede gösterilen iş sürelerine uymayan,

İşveren veya işveren vekili hakkında 1000 Türk Lirası idarî para cezası verilir.

Öğretim Görevlisi: Av. Sadet AYDIN